ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ, κυρίως αναγνωστικό στάδιο

Η ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ

19ος - αρχές 20ου αι.		20ος αιώνας
Η Ρομαντική σχολή των Αθηνών (ή Παλαιά Αθηναϊκή Σχολή) (1830-1880)	Νέα Αθηναϊκή σχολή (1880-1918)	Ανανεωμένη παράδοση και μεσοπολεμική λογοτεχνία (1919 - 1944)	Μεταπολεμικοί ποιητές (1945 - σήμερα) (Σεφέρης, Ρίτσος, Ελύτης, Εγγονόπουλος, Εμπειρίκος συνεχίζουν να γράφουν)
(Σολωμός, Τυπάλδος, Πολυλάς, Μαρκοράς, Βαλαωρίτης, Α. Κάλβος, Π. Σούτσος, Αλ. Ραγκαβής, Ηλ. Τανταλίδης, Γ. Ζαλοκώστας) Ρομαντισμός: καλλιτεχνικό ρεύμα που εμφανίστηκε στην Ευρώπη στα τέλη 18ου αι. και αρχές 19ου αι. Κυριάρχησε και στην ελληνική ποίηση για 50 χρόνια. Θέματα: φύση, θρησκεία, έρωτας, θάνατος. Κυριαρχία του συναισθήματος, της φαντασίας, και του απόλυτου, του συγκινησιακού και του ιδανικού. Οδηγείται στο παράδοξο, το μυστηριώδες, το υπερφυσικό. Διάχυτη μελαγχολική διάθεση, απαισιοδοξία, νοσταλγία. Έντονες εικόνες, υποβλητικά σκηνικά.	• επιρροή από τον Παρνασσισμό  (Γαλλία 19ος αι. Σημασία στην ακρίβεια της έκφρασης και στη λεπτομέρεια. Ρυθμικοί, μετρικοί και στιχουργικοί μετρικοί κανόνες.Θέματα από τη μυθολογία και τον αρχαίο πολιτισμό. Απουσία συναισθήματος, πάθους ή έντασης. Κ. Παλαμάς, Γ. Δροσίνης, Ι. Πολέμης, Κ. Κρυστάλλης, Ι. Γρυπάρης κ.ά.  • σταδιακή είσοδος στο συμβολισμό (Λ. Πορφύρας, Μ. Μαλακάσης, Α. Μαβίλης, Κ. Χατζόπουλος, ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ: Μουσικότητα, υποβλητικότητα, υπαινικτικότητα,τα πράγματα σύμβολα  ψυχικών κατά στάσεων. Ελεύθερος στίχος.                                                     • ιδιαίτερες ποιητικές φυσιογνωμίες: του Κ. Καβάφη,  Αγγ. Σικελιανού και  Κ. Βάρναλη που άρχισαν να αποδομούν τα βασικά μοτίβα της παραδοσιακής ποίησης και να «συνομιλούν» με τον μοντερνισμό.	• Νεορομαντισμός , νεοσυμβολισμός. Κ. Παράσχος, Κ. Καρυωτάκης, Μ. Πολυδούρη, Τ. Άγρας, Ρ. Φιλύρας, Ν. Λαπαθιώτης, Κ. Ουράνης κ.α. • Γ. Σεφέρης: με τη «Στροφή» 1931 καθιερώνεται ως εισηγητής της μοντερνιστικής ποίησης στην Ελλάδα (μοντερνισμός: διάλυση της παραδοσιακής μορφής, κατάργηση ομοιοκαταληξίας, απρόσμενοι συνδυασμοί λέξεων, υπαινικτική και πολύσημη χρήση της γλώσσας) • υπερρεαλισμός. Επιρροή από την ψυχανάλυση. Καταφυγή στη φαντασία, το όνειρο και το ασυνείδητο. Αυτόματη γραφή. Απόλυτη ελευθερία στο λεξιλόγιο και τη στιχουργική. Απρόσμενοι συνδυασμοί λέξεων - εντυπωσιακές εικόνες. Εκπρόσωποι: Λ. Εμπειρίκος, Οδ. Ελύτης, Ν. Εγγονόπουλος, Ν. Γκάτσος κ.ά.	ΜΕΤΑΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ Πρώτη μεταπολεμική γενιά  Α. Αλεξάνδρου,Μ.Αναγνωστάκης, Τ. Σινόπουλος, Τ. Πατρίκιος, Κ. Κύρου κ.ά. (κοινωνική - πολιτική ποίηση) κοινωνικο-πολιτική ποίηση: έκφραση οργής ή χαμηλόφωνης διαμαρτυρίας για τα τραυματικά πολεμικά ή μετεμφυλιακά βιώματα. Δεύτερη μεταπολεμική γενιά  Β. Λεοντάρης,Μ. Μέσκος, Θ. Γκόρπας κ.ά. Υπαρξιακή ποίηση υπαρξιακές ανησυχίες, στοχασμοί για τους  ανθρώπους, νοσταλγία για το παρελθόν. Μοναξιά, φθορά, θάνατος. Τ. Βαρβτσιώτης Α. Δικταίος Α. Δημουλάς Κ. Δημουλά Ο. Αλεξάκης Αγγελάκη- Ρουκ κ.α ΝεοϋπερρεαλιστέςΔ. Παπαδίτσας,  Κακναβάτος Ν.Βαλαωρίτης Ε. Βακαλό κ.α(ερμητισμός) Γενιά  του 1970 Βαγενάς Μ. Γκανάς  Λιοντάκης Τζένη Μαστοράκη,Πούλιος Φωστιέρης,Η. Λάγιος ,Π. Μπουκάλας κ.α ( τάση φυγής από την πραγματικότητα Έρωτας. θάνατος) Χαρακτηριστικά  συγκερασμός παλιών και νέων ρευμάτων. τάση φυγής από την πραγματικότητα.  ΘΕΜΑΤΑ:Έρωτας, θάνατος

Ο παραπάνω πίνακας σχεδιάστηκε με στήριγμα το - πραγματικά πολύτιμο - βιβλίο της Αγάθης Γεωργιάδου ,Η ποιητική περιπέτεια.

Μια περιδιάβαση στη νεοελληνική ποίηση μέσα από τους κυριότερους ιστορικούς σταθμούς και τα λογοτεχνικά ρεύματα (εκδόσεις Μεταίχμιο)

  ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΚΑΙ  ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ ΣΤΗ  ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ

(Σχεδιασμός διδασκαλίας)

Χρόνος:          18-20 διδακτικές ώρες

Στόχοι:          

            1)Να κατανοήσουν οι μαθητές τα θεματικά και τεχνοτροπικά χαρακτηριστικά της    παραδοσιακής και της μοντέρνας ποίησης
           2)  Να συνειδητοποιήσουν τις αλλαγές που υφίσταται η ποίηση μέσα στα κοινωνικά, πολιτικά και πολιτιστικά συμφραζόμενα της εποχής της.
Δεξιότητες:              

1) Να μπορούν να διακρίνουν τα χαρακτηριστικά της παραδοσιακής ή της μοντέρνας   ποίησης σ’ ένα ποίημα
  2) Να συνειδητοποιήσουν την πολυσημία του ποιητικού λόγου.

Στάδιο κυρίως ανάγνωσης

Σε όλες τις ομάδες θα δοθούν τα ίδια ποιήματα αλλά η κάθε ομάδα, θα  τα επεξεργαστεί από διαφορετική σκοπιά. (Κοινή θεματική βάση των ποιημάτων: Άνθρωπος - φύση).

Παραδοσιακή ποίηση	«Μεταβατικοί»* ποιητές	Μοντέρνα ποίηση
1)  Δ. Σολωμού :       Ελεύθεροι Πολιορκημένοι,       Ο Πειρασμός 2) Κ. Παλαμάς : Μια πίκρα 3) Λ. Μαβίλης : Πατρίδα	Κ. Π. Καβάφης :  Θάλασσα του πρωϊού, Ιθάκη Α. Σικελιανός : Αναδυομένη Κ. Καρυωτάκης : Είμαστε κάτι *έχουν αρχίσει να αποδομούν τις παραδοσιακές φόρμες και να τρέπονται στο μοντερνισμό	1) Γ. Σεφέρης :      Μποτίλια στο πέλαγο      (Μυθιστόρημα ΙΒ΄) 2) Ο. Ελύτης : Προσανατολισμοί      (Απόσπασμα) 3) Α. Εμπειρίκος : Τρία     αποσπάσματα 4) Κική Δημουλά :      Κονιάκ μηδέν   αστέρων

Α΄ Φάση  - 5 ώρες

                                          (Κ.Παλαμάς : «Μια πίκρα»,      Δ.Σολωμός : «Ελεύθεροι πολιορκημένοι»)

ΟΜΑΔΑ Α	ΟΜΑΔΑ Β	ΟΜΑΔΑ Γ	ΟΜΑΔΑ Δ	ΟΜΑΔΑ Ε
1) Να βρείτε τα σχήματα λόγου στα δύο ποιήματα και να παρατηρήσετε: • τη λειτουργία τους μέσα σε κάθε ποίημα • κατά πόσον το κάθε ένα από αυτά προσεγγίζει σε κάτι το συγκεκριμένο και το χειροπιαστό ή τρέπεται σε μια πιο ασύμβατη σύζευξη εννοιών;	Να καταγράψετε τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η ομορφιά της φύσης στη διαμόρφωση των συναισθημάτων του ανθρώπου, στα δύο ποιήματα. Ποια από τις δύο προσεγγίσεις του σχήματος «άνθρωπος - φύση» προσεγγίζει περισσότερο τις λογικές σας αναμονές ως αναγνώστες;	Να καταγράψετε λέξεις και φράσεις από τα δύο ποιήματα: α) που έχουν εννοιολογική φόρτιση β) που επιτυγχάνουν εικονογραφική πύκνωση; Να τις συγκρίνετε ως προς τις αποκλίσεις της από τις λογικές συμβάσεις της γλώσσας. Ποια είναι η ρεαλιστική τους και ποια η συμβολική τους διάσταση;	Ποιες ιδέες και συναισθήματα εκφράζονται στα δύο ποιήματα; Μέσα από ποιες λέξεις ή φράσεις εκφράζονται αυτά; Πόσο αυτές οι λέξεις ή οι εκφράσεις προσεγγίζουν τα καθιερωμένα γλωσσικά σχήματα;	Ποια κοινά σημεία στη θεματική των δύο ποιημάτων εντοπίζετε; Σε ποιο ποίημα βλέπετε να διευρύνεται περισσότερο  ο συμβολισμός του κάθε θέματος ώστε να καθιστά το ποίημα  πιο κρυπτικό και δυσνόητο;

Για όλες τις ομάδες:

1)   Ποια είναι τα θέματα που πραγματεύονται οι δύο ποιητές; 2)   Να εντοπίσετε τη λυρικότητα των δύο ποιημάτων. 3)   Να γνωρίζετε τα χαρακτηριστικά της ποίησης του Δ. Σολωμού και του Κ. Παλαμά. 4)   Προσέξτε το μοτίβο της θάλασσας στα δύο ποιήματα. Πόσο προσεγγίζει το χώρο της        λογικής προσδοκίας και πόσο απομακρύνεται απ’ αυτήν, στα δύο ποιήματα;  5)   Να διαβάσετε το ποίημα του Λ. Μαβίλη «Πατρίδα»  εδώ και να το συγκρίνετε με αυτά         του Σολωμού και του Παλαμά, ως προς τη μορφή και το περιεχόμενο. 6) Πατήστε εδώ για να δείτε και να ακούσετε μελοποιημένο το ποίημα του Παλαμά από τον Φοίβο Δεληβοριά

Β΄ Φάση  ( 5 ώρες)

Κ.Π.Καβάφης :  Θάλασσα του πρωϊού

Α.Σικελιανού : Αναδυομένη

Κ.Καρυωτάκης : Είμαστε κάτι

ΟΜΑΔΑ Α΄	ΟΜΑΔΑ Β΄	ΟΜΑΔΑ Γ΄	ΟΜΑΔΑ Δ΄	ΟΜΑΔΑ Ε΄
1) Προσέξτε τη στιχουργική των τριών ποιημάτων. Τι εξασφαλίζει στα δύο πρώτα ποιήματα η έλλειψη ομοιοκαταληξίας; Γιατί πιστεύετε πως ο Καρυωτάκης επέλεξε την ομοιοκαταληξία στο «Είμαστε κάτι»; 2) Οι εικόνες των τριών ποιημάτων: να τις εντάξετε σε έναν πίνακα γράφοντας δίπλα στην κάθε μια το συμβολισμό που νομίζετε πως έχουν.	Εντοπίστε τα θεματικά μοτίβα των ποιημάτων. Ποιος ο συμβολισμός του καθενός; Τι ρόλο παίζει η θάλασσα στην ανθρώπινη πορεία στον Καβάφη και στο Σικελιανό;	Τοπία εξιδανικευμένα - τοπία ρεαλιστικά: να τα εντοπίσετε στα τρία ποιήματα. Πώς αυτά τα τοπία παρακολουθούν και υποδεικνύουν την ανθρώπινη δράση;	Οι αισθήσεις και ο τρόπος που παρουσιάζονται μέσα στα τρία ποιήματα. Ποιος είναι ο συμβολισμός τους στο κάθε ποίημα;	Βρείτε όλους τους εκφραστικούς τρόπους που απομακρύνουν το κάθε ποίημα από την αντικειμενική λογική πραγματικότητα. Καταγράψτε τους σ’ έναν πίνακα μαζί με τη λειτουργία τους.

όλες οι ομάδες:

1)   Τα χαρακτηριστικά της ποίησης του Κ. Καβάφη, του Α. Σικελιανού και του  Κ. Καρυωτάκη. 2)   Ποιες αντιλήψεις για τη ζωή και τον άνθρωπο παρουσιάζονται στο κάθε ποίημα; 3) Γιατί πιστεύετε πως η θάλασσα είναι αγαπητό θεματικό μοτίβο των ποιητών; 4) Αφού διαβάσετε και την "Ιθάκη" του Κ.Καβάφη να συγκρίνετε τις απόψεις που διατυπώνουν οι τρεις ποιητές για τον 'Ανθρωπο.

Γ΄ Φάση  - 10 ώρες

Γ. Σεφέρη : Μποτίλια στο πέλαγο, Μυθιστόρημα ΙΒ ( απόσπασμα)

Ο.Ελύτη : Προσανατολισμοί (απόσπασμα)

« έφερα τη ζωή μου ως εδώ….γυρνάει προς το πέλαγος τα κενά των ματιών της)

Κικής  Δημουλά : Κονιάκ μηδέν αστέρων

ΟΜΑΔΑ Α΄	ΟΜΑΔΑ Β΄	ΟΜΑΔΑ Γ΄	ΟΜΑΔΑ Δ΄	ΟΜΑΔΑ Ε΄
Σε ποια σημεία του κάθε ποιήματος εντοπίζετε καταφυγή στο όνειρο και στην φαντασία; Ποιες υπαρξιακές αναζητήσεις εντοπίζετε στο κάθε ποίημα;	Καταγράψτε τους καινότροπους συνδυασμούς λέξεων. Τι συμβολίζουν; Με ποιον τρόπο λέξεις της καθημερινής ομιλίας αποκτούν συμβολικές διαστάσεις και απευθύνονται στο ασυνείδητο;	Βρείτε τις εικόνες των ποιημάτων και δίπλα στην κάθε μια σημειώστε το συμβολισμό που υποκρύπτεται.	Πώς συσχετίζεται ο άνθρωπος με το τοπίο στο κάθε ποίημα; Να σχολιάσετε τη σχέση αυτή ξεχωριστά για το κάθε ποίημα.	Προσπαθήστε να δείτε κρυμμένα συναισθήματα στα τέσσερα ποιήματα. Σε ποια σημεία του κάθε ποιήματος υποβάλλονται;

όλες οι ομάδες:	1)	Ποια είναι η σημασία της λέξης: Θάλασσα στο κάθε ποίημα;
	2)	Α. Εμπειρίκος: «Τρία αποσπάσματα» : Ποια στοιχεία του υπερρεαλισμού εντοπίζετε στο ποίημα; Να σχολιάσετε τους στίχους: «Είναι τα βλέφαρά μου διάφανες αυλαίες. Όταν τα ανοίγω βλέπω εμπρός μου ό,τι κι αν τύχει. Όταν τα κλείνω βλέπω εμπρός μου ό,τι ποθώ».
	3)	Γ. Ρίτσος: Το εμβατήριο του ωκεανού (απόσπασμα) «εμείς το σπίτι μας το χτίσαμε στη θάλασσα...θάλασσα"  Να συγκρίνετε τον συμβολισμό της θάλασσας, στο ποίημα του Γ. Ρίτσου και στα τρία προηγούμενα. Ποια κοινά χαρακτηριστικά στη μορφή των ποιημάτων εντοπίζετε;
	4)	Ποια «κομμάτια» της αντικειμενικής πραγματικότητας μετατρέπονται σε ψυχικά σύμβολα στα τέσσερα ποιήματα;

ΣΗΜΕΙΩΣΗ:    Για όλα τα προτεινόμενα ποιήματα θα προηγηθεί ενημέρωση των μαθητών με   σημειώσεις στην τάξη. 

Τελικά οι μαθητές οδηγούνται μόνοι στη διατύπωση των χαρακτηριστικών της παραδοσιακής και της μοντέρνας ποίησης, τα οποία συγκεντρώνουν σε έναν πίνακα που...  αναμένουμε(;) να μοιάζει μ΄αυτόν:

ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΠΟΙΗΣΗ	ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΠΟΙΗΣΗ
ΟΡΙΟ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΙΣ ΔΥΟ ΤΕΛΟΣ 19ου ΑΙΩΝΑ ΚΑΙ ΑΡΧΕΣ 20ου ΑΙΩΝΑ

Ειδικά στην Ελλάδα η νεωτερική ποίηση καθιερώθηκε μέσα στη δεκαετία του 1930. Για πολλούς αφετηρία ήταν η πρώτη ποιητική συλλογή του Γ. ΣΕΦΕΡΗ «Στροφή» το 1931.

Το πέρασμα από τη μια μορφή ποίησης στην άλλη δεν συντελέστηκε απότομα· είχε προετοιμαστεί σταδιακά με ποιητές που χωρίς να είναι νεωτερικοί υπονόμευσαν όλα σχεδόν τα παραδοσιακά στοιχεία (Καβάφης, Καρυωτάκης).

ΔΙΑΚΡΙΣΗ  ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ  -       ΜΟΝΤΕΡΝΑΣ ΠΟΙΗΣΗΣ

Η ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ                                                                   Η ΜΟΝΤΕΡΝΑ     

•	σεβασμός στο μέτρο, την ομοιοκαταληξία,	•	η μοντέρνα ποίηση αμφισβητεί κάθε κανόνα
•	χωρισμός του ποιήματος σε στροφές με ίσο αριθμό στίχων και τον αριθμό συλλαβών σε κάθε στίχο	•	στίχος ελεύθερος
		•	έλλειψη μέτρου, ομοιοκαταληξίας
•	αποφυγή διασκελισμών	•	συχνά το ποίημα προσεγγίζει τον πεζό λόγο
•	προσεκτική επιλογή λέξεων (αποφεύγονται οι «αντιποιητικές» επιμονή στα σχήματα λόγου και στα εκφραστικά μέσα	•	χρήση λέξεων και από τον καθημερινό λόγο (ακόμη και κακόηχη). Μπορεί να γράψει κάποιος ποίηση με οποιαδήποτε λέξη
•	προσπάθεια ώστε το ποίημα να απέχει πολύ από τον καθημερινό λόγο και φυσικά τον πεζό λόγο	• •	κυριαρχία της εικόνας εκφραστική τόλμη: σχήματα λόγου που αμφισβητούν την κοινή λογική. Γέννηση νέων νοημάτων μέσα από απρόσμενους λεξικολογικούς συνδυασμούς => κατάργηση κάθε λογικής αλληλουχίας σε ό,τι αφορά το νόημα, που παραμένει κρυμμένο. Ο αναγνώστης το ανακαλύπτει μόνος του προσπερνώντας τις γλωσσικές δυσκολίες
•	αλληλουχία νοημάτων: ο τρόπος που παρουσιάζουν τα νοήματα δεν αμφισβητεί τη λογική μας ή τον κόσμο γύρω μας και όσα γνωρίζουμε γι’ αυτόν στόχος του ποιήματος: η αισθητική απόλαυση μέσα από την τήρηση συμβάσεων
		•	πολυσημία των λέξεων / ασάφεια
		•	συμπύκνωση, αφαίρεση, ελλειπτικότητα, ερμητικότητα
		•	ασύμβατες και άλογες συζεύξεις
		•	υπάρχουν ιδέες, έννοιες και συναισθήματα που ήταν αδύνατο να εκφραστούν μέσα από τους αυστηρούς και δεσμευτικούς κανόνες της παραδοσιακής ποίησης.

 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

• Αγάθης Γεωργιάδου, Η ποιητική περιπέτεια.

Μια περιδιάβαση στη νεοελληνική ποίηση μέσα από τους κυριότερους ιστορικούς σταθμούς και τα λογοτεχνικά ρεύματα (εκδόσεις Μεταίχμιο)

• Γ.Δ.Παγανός , Μοντερνισμός και πρωτοπορίες ( εκδόσεις Σαβάλλας)

• Χάρης Σακελλαρίου, Παραδοσιακή και μοντέρνα ποίηση (εκδόσεις Πατάκη)