Τρίτη 25 Αυγούστου 2015

Οι εφιάλτες δεν πρέπει να λησμονούνται




Το Κιβώτιο ,  του Άρη Αλεξάνδρου

       ΑΡΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ


Ο Άρης Αλεξάνδρου  ( λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Αριστοτέλη Βασιλειάδη)  γεννήθηκε το 1922 στο Λένινγκραντ, σπούδασε στην Αθήνα  στην Ανωτάτη Εμπορική αλλά εγκατέλειψε τις σπουδές του για να ασχοληθεί   με τη μεταφραστική του εργασία στον εκδοτικό οίκο Γκοβόστη, στα πλαίσια της οποίας πρωτοχρησιμοποίησε το όνομα Άρης Αλεξάνδρου.Ως φοιτητής πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση ενάντια στους Γερμανούς κατακτητές. Συμμετείχε ενεργά στον Εμφύλιο πόλεμο ως ενεργό μέλος το κομμουνιστικού κινήματος  και εξορίστηκε 2 φορές, από το 1948 ως το 1951 και από το 1953 ως το 1958. Αμέσως μετά την επιβολή της δικτατορίας έφυγε για το Παρίσι, όπου έκανε διάφορες χειρωνακτικές δουλειές ενώ εργάστηκε επίσης ως συντάκτης στο λεξικό Robert ως το 1974. Πέθανε στις 2 Ιουλίου του 1978 , σε ηλικία 56 χρόνων.


ΤΟ ΚΙΒΩΤΙΟ
Μπορείτε να το διαβάσετε εδώ

Το 1974, αμέσως μετά το τέλος της δικτατορίας κυκλοφόρησε το μυθιστόρημα Το Κιβώτιο, το μοναδικό μυθιστόρημα του  ποιητή Άρη Αλεξάνδρου.  Το Κιβώτιο   θεωρείται  ένα από τα σημαντικότερα  ελληνικά  μυθιστορήματα   του 20ου αιώνα.  Αντιμυθιστόρημα, μονοφωνικό, επιστολικό, σίγουρα αντισυμβατικό. Πρόκειται για το  μυθιστόρημα της οντολογίας της πολιτικής στράτευσης. Ένα μυθιστόρημα που αναρωτιέται για τη διαχείριση του Εμφυλίου από την Αριστερά , την κοινωνική δικαιοσύνη, τους κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες, τη δημοκρατία, και μάλιστα σε μια εποχή αισιοδοξίας - μετά την πτώση της χούντας -  που οι πολλοί θεωρούσαν αυτά τα θέματα λυμένα.

Βρισκόμαστε στο καλοκαίρι του 1949, όπου μια ομάδα από 40  επίλεκτους άνδρες του λαϊκού στρατού,  που μάχονται ενάντια στον κυβερνητικό στρατό,  αναλαμβάνει  εθελοντικά μια αποστολή  , αποστολή  αυτοκτονίας ουσιαστικά,  από την οποία ,  σύμφωνα με τις οδηγίες,  θα εξαρτηθεί η έκβαση του Εμφυλίου. Μεταμφιεσμένοι σε χωρικούς  θα μεταφέρουν  ένα κιβώτιο από την πόλη Ν στην πόλη Κ. Το κιβώτιο είναι ερμητικά κλειστό με τέτοιον τρόπο  ώστε κανείς από αυτούς να μην  γνωρίζει το περιεχόμενό του ( Ο οξυγονοκολλητής  που κλήθηκε να σφραγίσει το κιβώτιο εκτελέστηκε αμέσως μετά  με μια σφαίρα στο κεφάλι ). Η πομπή που αποτελείται από τρία κάρα, ένα για το κιβώτιο και δύο για τα τρόφιμα, οφείλει να διασχίσει μια περιοχή  δύσκολη . Καθυστερήσεις, ανατροπές ή οποιεσδήποτε αλλαγές δεν επιτρέπονται · όσοι φανούν αδύναμοι, π.χ  οι τραυματίες, οφείλουν να « κυανιστούν», δηλαδή να  πάρουν τη δόση κυανίου που έχει προκαθοριστεί και να πεθάνουν, ώστε να μην αποτελούν βάρος στην εξέλιξη της αποστολής. Η αποστολή θα διαρκέσει 60 ημέρες, από τις 13  Ιουλίου ως τις  20 Σεπτεμβρίου του 1949.
       Από τους 40 συντρόφους ο μόνος που φτάνει στην πόλη Κ είναι ο αφηγητής. Πέντε εθελοντές εκτελούνται την παραμονή της αναχώρησης, κατ΄εντολή του Κόμματος, άλλοι χάνουν τη ζωή τους από αδελφοκτόνες εσωτερικές συγκρούσεις, άλλοι από ατυχήματα. Αν και οι οδηγίες που φτάνουν κάθε μέρα  είναι από αντιφατικές έως ύποπτες, ο αποδεκατισμένος πια μικρός στρατός καταφέρνει να υπερασπιστεί την αποστολή του : το κιβώτιο φτάνει στον προορισμό του, το ανοίγουν μπροστά στον μοναδικό διασωθέντα και  διαπιστώνεται πως δεν περιέχει τίποτε!

Απανωτά ερωτήματα, αναπάντητα για όλους, ήρωες και αναγνώστες  : 
ήταν από την αρχή άδειο; αντικαταστάθηκε με κάποιο άλλο, πανομοιότυπο αλλά αδειανό;
Αμέσως μετά ο αφηγητής φυλακίζεται  σε ένα σκοτεινό κελί από όπου αρχίζει  να συντάσσει την ημερολογιακή αναφορά του,  που αποτελεί και την μορφή του μυθιστορήματος. Στην αρχή της κράτησης ο φύλακας αποθέτει μπροστά στον κρατούμενο άσπρα φύλλα χαρτιού αριθμημένα , σφραγισμένα με δυσανάγνωστη σφραγίδα   και στυλό , χωρίς να δίνει στον φυλακισμένο οδηγίες για τη χρήση τους. Αυτός έχει συμπεράνει μόνος του ότι η ηγεσία του κόμματος , που τη θεωρούσε ευνοϊκά διακείμενη απέναντί του,  επιθυμεί να γνωρίσει τη δική του εκδοχή για την στρατιωτική επιχείρηση της οποίας υπήρξε ο μοναδικός επιζών. Έτσι υποθέτει πως το Κόμμα έχει αναθέσει την υπόθεση σ΄ένα ανακριτή και ξεκινά την αναφορά του :

«  Παρασκευή, 27 Σεπτεμβρίου 1949

Σύντροφε ανακριτά, σπεύδω πρώτα απ' όλα να σας εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου για το χαρτί, το μελάνι και την πένα που μου στείλατε με τον δεσμοφύλακα. Συμφωνώ απολύτως με τη διαδικασία που διαλέξατε, γιατί έτσι θα μπορέσω να καταγράψω τα γεγονότα με την ησυχία μου, χωρίς να φοβάμαι πως θα με διακόψετε, πως θα μου υποβάλετε ερωτήσεις, χωρίς δηλαδή να έχω την αίσθηση ότι τελώ υπό κράτησιν και δίνω λόγο των πράξεων μου. Διότι είναι βέβαια ολοφάνερο ότι πρόκειται για παρεξήγηση.

Απ’ τη στιγμή που με προφυλακίσατε τόσο αναπάντεχα, στα καλά καθούμενα, επιτρέψτε μου να πω, όταν είχα κάθε λόγο να πιστεύω ότι θα έπαιρνα το τρίτο μου παράσημο, απ' τη στιγμή που βρέθηκα σε τούτο το κελί, η μόνη μου ελπίδα ήταν πως θα μου δοθεί η ευκαιρία να εξηγηθώ, ή έστω να απολογηθώ, αν φυσικά βρισκότανε κανείς να μου απαγγείλει μια συγκεκριμένη κατηγορία.

Κάθε φορά που με πιάνανε (και θα ξέρετε βέβαια ότι έχω συλληφθεί δυο φορές, μια στην Κατοχή, οπότε και δραπέτευσα, και μια το ‘47, οπότε πήγα εξορία στην Ικαριά) το πρώτο πράμα πού σκεφτόμουνα, ήταν, τι θα απαντήσω στους χαφιέδες και προσπαθούσα να φανταστώ όλες τις τυχόν ερωτήσεις τους και είχα έτοιμες τις απαντήσεις, πριν φτάσουμε στο Τμήμα ή στην Ασφάλεια. Τώρα όμως, το πρόβλημα μου δεν είναι τι θα απαντήσω στις τυχόν ερωτήσεις (γιατί έχω καθαρή τη συνείδηση μου και καμιά ανάκριση δε με φοβίζει, με την έννοια ότι μπορώ να απαντάω χωρίς να κρύβω τίποτα) το πρόβλημα μου είναι, ή μάλλον ήταν ως τα σήμερα, όσο δεν είχα ακόμα τη γραφική μου όλη – ήταν λοιπόν, πώς θα μπορέσω να μιλήσω, ν’ ακουστώ, να εισακουστώ.

Έτσι, όταν είδα σήμερα το χαρτί, το μελάνι και την πένα, αφημένα όλα αυτά δίπλα στη βούτα, ένιωσα ένα βάρος να πέφτει από πάνω μου, παρ’ όλο που έχω να αντιμετωπίσω τώρα ένα άλλο, αρκετά δύσκολο, αν και καθαρώς τεχνικής φύσεως πρόβλημα. Εξηγούμαι: Σκέφτηκα αν έπρεπε, να συνεχίσω, από κει που σταματήσαμε, κατά τη σύντομη προανάκριση, αν έπρεπε δηλαδή να αρχίσω κατά κάποιο τρόπο απ' το τέλος, ή να αρχίσω, μια και καλή, απ’ την αρχή, ν’ αρχίσω θέλω να πω να διηγιέμαι τα γεγονότα όπως τα ξέρω και τα θυμάμαι (γιατί όταν με ρωτήσατε, «Πώς» και «Πότε» και «Ποιος» στην προανάκριση, εγώ απάντησα «Δεν ξέρω» και σεις μου είπατε, «Δεν ξέρεις, ή δεν θυμάσαι;»). Συνεπώς, αυτό που κυρίως σας ενδιαφέρει, θυμηθώ, και λοιπόν, όταν είδα το χαρτί (έστω και με κάποια οδυνηρή για μένα καθυστέρηση μιας ολόκληρης βδομάδας) χάρηκα που αποφασίσατε επιτέλους να μου ζητήσετε μια γραπτή κατάθεση.»

 Μάταια  περιμένει μιαν οποιαδήποτε αντίδραση από τον συνομιλητή του, ενώ ελπίζει πως κάποιος θα εμφανιστεί  για να του εξηγήσει τι ζητούν απ΄αυτόν. Προσπαθεί , με ψέματα και αλλοιώσεις της αλήθειας, να κινητοποιήσει την αντίδραση του αόρατου παραλήπτη, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Αποφασίζει να  σταματήσει αλλά ξαναγυρνά  στο έργο του, γεμίζοντας τις λευκές σελίδες… Πιστεύει πως το χρέος του είναι η έκθεση των γεγονότων και όχι η ερμηνεία ή η εξέταση των αποτελεσμάτων, που ανήκουν στην αρμοδιότητα των ανωτέρων του .Εμπιστεύεται το Κόμμα και τις επιλογές του και συνεχίζει την «κατάθεσή» του με καθαρή τη συνείδησή του. Ανιστορεί τις αναμνήσεις του  από την πορεία του θανάτου, με ύφος στεγνό και γραφειοκρατικό. Με μια γλώσσα αποδραματοποιημένη, αποστραγγισμένη από  κάθε τι ποιητικό  περιγράφει τα διάφορα επεισόδια , το θάνατο ή την εξολόθρευση των συντρόφων του, ενώ συνάμα αυτή η απόλυτη σιωπή του παραλήπτη- συνομιλητή στέκει αμετακίνητη, θυμίζοντας μας την καφκική Δίκη.

« Κυριακή, 13 Οκτωβρίου 1949

Σύντροφε ανακριτά, αρχίζω να αναρωτιέμαι αν είσαστε πράγματι σύντροφος. Ή μάλλον, αρχίζω να πιστεύω πως δεν είσαστε και σας το λέω έξω απ' τα δόντια, αδιαφορώντας αν θα προκαλέσω την οργή σας. Επιτέλους, ελάτε στη θέση μου, προσπαθήστε να δείτε την κατάσταση με τα δικά μου μάτια και πέστε μου ύστερα αν έχω δίκιο να λέω ότι το πράγμα καταντάει αφύσικο. Κατέγραψα τόσα γεγονότα, ανέφερα συγκεκριμένα στοιχεία, ονόματα, ημερομηνίες, επανήλθα σε λεπτομέρειες για να διευκρινίσω τα τυχόν σκοτεινά σημεία, ομολόγησα ότι έτυχε να πω σε ορισμένες περιπτώσεις τη μισή αλήθεια κι όμως εσείς εξακολουθείτε να σωπαίνετε, δεν εννοείτε να παίξετε σωστά τον ρόλο σας, δεν εννοείτε να μου υποβάλετε ερωτήσεις, με αφήνετε να εικάζω τι μπορεί να σας ενδιαφέρει – μάντης είμαι;

Περνώντας από εικασία σε εικασία, μου πέρασε η σκέψη πως δεν έχω να κάνω με σύντροφο – ναι, το ομολογώ, είναι μέρες τώρα που υποπτεύτηκα πως η πόλη Κ μπορεί κάλλιστα να ξανάπεσε στα χέρια των κυβερνητικών, γι’ αυτό το ήθελα το τραπέζι, σκέφτηκα να το βάλω πάνω στο κλινάρι μου και να δω τη σημαία που κυματίζει στην πιο ψηλή πολεμίστρα του Ενετικού Φρουρίου (ήθελα να διαπιστώσω αν είναι ακόμα η σημαία μας) γιατί αν δεν είναι, γράφω μια κατάθεση που φτάνει στα χέρια του εχθρού. Καταλαβαίνετε σε τι δύσκολη θέση με βάζετε;»

Τι να΄ναι αυτή η σιωπή;  η απογοήτευση από τους αγώνες; τα αδιέξοδά τους; η απόλυτη και οριστική απομόνωση των ιδεολόγων; η ανυπαρξία των συντρόφων έξω από το κελί του;
Και το άδειο κιβώτιο τι είναι;  παρωδεί απλώς την πολιτική στράτευση; ή  είναι τελικά το ίδιο το φέρετρό του; ο θάνατος που  περίμενε κι αυτόν στο τέλος της διαδρομής του ;  ή είναι ο θάνατος που  κουβαλάει ένας κόσμος  στον οποίο ο διάλογος  έχει σιγήσει οριστικά; είναι το  άδειο κιβώτιο ο κενός χώρος που υπάρχει παντού γύρω μας, εκεί που η φωνή του Άλλου σιωπά; είναι το τέλος της ουτοπίας;

« κι αν νομίζετε πως θα γεμίσει το κιβώτιο με το πτώμα μου, τι περιμένετε και δεν με στήνετε στα έξι βήματα, στον τοίχο, ή μάλλον στη σιδερένια δίφυλλη πόρτα; ..»

Ο ήρωάς μας πάντως φαίνεται να νοιάζεται περισσότερο για την παρανοϊκή σιωπή παρά για  την απάντηση  αναφορικά με το περιεχόμενο του κιβωτίου. Μας «φωνάζει» πως η πορεία του άδειου κιβωτίου δεν καταγράφει μόνο  τους φόβους και τις αδυναμίες του ανθρώπου σε μια συρρικνωμένη στρατευμένη ζωή, αλλά καταγράφει επίσης  και όλες τις στιγμές ευτυχίας, ηρωισμού και γενναιοδωρίας  του ανθρώπου που αναζητά τον άνθρωπο….




ΠΗΓΕΣ

  • Αγγελάκος Χρήστος Π., Το Κιβώτιο του Άρη Αλεξάνδρου · Δομή και αφήγηση.
  • Λ. Προγκίδης , Ξαναδιαβάζοντας  Το   Κιβώτιο του Άρη Αλεξάνδρου
  • Μαρωνίτης Δ.Ν., Ποιητική και πολιτική ηθική· Πρώτη μεταπολεμική γενιά· Αλεξάνδρου - Αναγνωστάκης - Πατρίκιος.
  • Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (Ε.Λ.Ι.Α.)
  • http://www.ert-archives.gr/V3/public/pop- view.aspx?tid=72699&tsz=0&act=mMainView
  • www.antifonies.gr/αφιέρωμα στον Άρη Αλεξάνδρου



Παρασκευή 22 Μαΐου 2015

ΘΕΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ







Φυσικά και όλοι συμφωνούμε στο ότι οι μαθητές που προετοιμάζονται με υπευθυνότητα για τις εξετάσεις δεν υποκύπτουν στη λογική των…SOS. Όμως  ξέρουμε επίσης πως αυτοί οι μαθητές  πασχίζουν    χρόνια  , με έμφαση στα δύο τελευταία, για να εξασφαλίσουν ένα εισιτήριο  για την πιθανότητα στο όνειρο…
     Ξενύχτια, αγωνίες, φθορά ψυχική  και  σωματική , αφαίμαξη οικονομική. Δεν θα δικαιολογήσω τους μαθητές που άφησαν έξω από το διάβασμά τους το Σολωμό, αλλά  θα κατανοήσω όσους στις δύο τελευταίες μέρες των επαναλήψεων , κατάκοποι και φορτωμένοι με χιλιάδες πληροφορίες,  επανέλαβαν τον «Κρητικό» βιαστικά ( το καθόλου ούτε που θέλω να το σκεφτώ!...).Υπήρχαν τόσα κείμενα , για να επιλεγούν στην εξέταση, που είτε δεν μπήκαν ποτέ ή πέρασαν πριν πολλά χρόνια… 
 Γιατί να  επιλεγεί ένα κείμενο   που εξετάστηκε ξανά δύο φορές από το 2011 ως σήμερα ;
 Απόγνωση στα μάτια των παιδιών....Κρίμα!  

 Θα   είχαν - άλλωστε -  πολλές ευκαιρίες στο μέλλον τους να μάθουν τις διαψεύσεις  της ζωής…..

Δ. Σολωμού, Ο Κρητικός


 ΕΡΩΤΗΣΗ  Α1. Το έργο του Δ. Σολωμού έχει δεχτεί επιρροές και από το δημοτικό τραγούδι. Να αναφέρετε τρία διαφορετικά χαρακτηριστικά του δημοτικού τραγουδιού που εντοπίζετε στα αποσπάσματα του ποιήματος «Ο Κρητικός» και για καθένα από αυτά να γράψετε ένα παράδειγμα.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
·         ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος στίχος.
·         δημοτική γλώσσα (βαριόμοιρος, αδράξαν, φούχτες κ.α)
·         σύνθεση στοιχείων ανά τρία (απόσπασμα 4(21), στ.14-16, απ.5[22]στ.16-19).
·         παράσταση αδιανόητου καθ υπερβολή (σχήμα αδυνάτου) (απ.4[21]στ.7).
·         προσωποποίηση των άψυχων φυσικών στοιχείων (απ. 3[20] στ.6, απ.4[21] στ.1 κ.α)
·         μορφή φεγγαροντυμένης αντίστοιχη με τις νεράιδες των δημοτικών τραγουδιών.
Δεχόμαστε και :
·         Λόγος απλός , φυσικός,ανεπιτήδευτος
·         Κυριαρχία ρήματος και ουσιαστικού
·         Αρχή της ισομετρίας ( κάθε στίχος εκφράζει ένα ολοκληρωμένο νόημα)
·         Έκφραση της στενής σχέσης του ανθρώπου με τη φύση
·         Σχήματα λόγου: πλην της υπερβολής και της προσωποποίησης και επανάληψη, αντίθεση, μεταφορά

ΕΡΩΤΗΣΗ Β1. Σύμφωνα με τον Β. Αθανασόπουλο: «[…] Το φως μπορεί μες στο ποιητικό τοπίο του Σολωμού να μεταμορφώνει τα πράγματα και να μετουσιώνει τα σώματα που φωτίζει. Το φως είναι η ενέργεια του Θεού, είναι η όραση του Θεού.[…]». Στο κείμενο που σας δίνεται, να εντοπίσετε τέσσερα στοιχεία που υποστηρίζουν την παραπάνω άποψη (μονάδες 8) και να τα σχολιάσετε (μονάδες 12).

ΑΠΑΝΤΗΣΗ                                                                                                                                                      
Απόσπασμα 3[20]
στίχος 10: φεγγάρι λαμπερό, στρογγυλό, γεμάτο (πανσέληνος), διαυγές, φωτεινό, καθαρό-> με τρόπο μυστηριακό δηλώνεται η επιφάνεια της Φεγγαροντυμένης
 Στ.13 : το δροσάτο φως ( οξύμωρο σχήμα, σχήμα συναισθησίας, σχόλια 27, 28 της σελίδας 21 του σχολικού βιβλίου), τονίζεται η θεϊκή παρουσία/ σύνδεση με το θεό
Απόσπασμα 4[21] :στ. 1- 2 το εκθαμβωτικό φως των αστεριών την περιέλουσε χωρίς να την αφανίσει
Στ.7 -8 ένα ακόμη δυνατότερο φως πλημμυρίζει τη νύχτα κτίζει όλη την πλάση ( μέσα από το πολυσύνδετο των στίχων1- 8 ανιούσα κλιμάκωση φωτοχυσίας)/ το φυσικό στοιχείο κάτω από την επίδραση του θεϊκού φωτός γίνεται μεταφυσικό / κορύφωση της φωτοχυσίας με τη χρήση του δραματικού ενεστώτα ( πλημμυρίζει, λαμπυρίζει, χριστιανικός ανιμισμός, βλέπε σχόλια σχολικού βιβλίου σελ 21, σχόλιο 28 )
Πρόσθετα προαιρετικά σχόλια
Το φως στη σολωμική ποίηση έρχεται από ψηλά, από φυσικά σώματα (φεγγάρι, αστέρια, ήλιος) ή από υπερφυσικά στοιχεία(θεοί, αιθέρια πλάσματα,). Είναι φορέας της παρουσίας του θεού στη γη, Μεταμορφώνει το τοπίο και το ανασυνθέτει από φυσικό σε μεταφυσικό
Χωρία: απόσπ.3[20], στ.4 «σαν περιβόλι… όλα τ άστρα»(η ταραγμένη θάλασσα ηρεμεί και στην επιφάνειά της καθρεφτίζονται τα άστρα)στ. 10 επιτροπή
Β2. Να βρείτε και να σχολιάσετε :

α) τα τρία χρονικά επίπεδα στο απόσπασμα 5 [22.]           (μονάδες 12)  και



β) το περιεχόμενο και τον λειτουργικό ρόλο της παρομοίωσης στους στίχους 9-11 του αποσπάσματος 4 [21.] (μον. 8):

«Τέλος σ’ ἐμέ πού βρίσκομουν ὀμπρός της μές στά ρεῖθρα,

καταπώς στέκει στό Βοριά ἡ πετροκαλαμίθρα,

Ὄχι στήν κόρη, ἀλλά σ’ ἐμέ τήν κεφαλή της κλίνει».
                                                                                      Μονάδες 20

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

 α ) ΧΡΟΝΙΚΑ ΕΠΙΠΕΔΑ
·         πρώτο χρονικό επίπεδο: κύρια αφήγηση/ επεισοδιακός/ευθύγραμμος χρόνος( ευθύγραμμη αφήγηση)/ ό,τι συμβαίνει μέσα στη θάλασσα(ναυάγιο και θαυμαστή εμπειρία).
·         δεύτερο χρονικό επίπεδο: αναδρομή στο παρελθόν, προϊστορία ήρωα στην  Κρήτη/ηρωικό παρελθόν του ήρωα(στ. 16 -20), ονειρική αναδρομή(στ.10 – 12)
·         τρίτο χρονικό επίπεδο: αφηγηματικό παρόν του ήρωα (ή/ και πρόδρομη αφήγηση), πρόσφυγας-ζητιάνος (στ. 5, 7-9, 13 ως 14).
Δεκτή είναι και η παρακάτω άποψη για τη διάκριση των χρονικών επιπέδων ( που στηρίζεται στο απόσπασμα του Ε. Καψωμένου στα συνοδευτικά σχόλια του βιβλίου ):
1ο επίπεδο , ο χρόνος του ναυαγίου και της θαυμαστής εμπειρίας : στίχοι 1- 4,  15 -16, 21-22
2ο επίπεδο :η προϊστορία του ήρωα στην Κρήτη: στίχ.6, 17 – 20.
3ο επίπεδο :η ζωή του πρόσφυγα μετά το ναυάγιο. Στιχ. 5-  14
Μοριοδότηση: 3 επίπεδα × 4 μονάδες = 12 μονάδες

β)  ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΠΑΡΟΜΟΙΩΣΗΣ, στίχοι 9 – 11 του αποσπάσματος 4[21]





« Τέλος σ’ ἐμέ πού βρισκόμουν ὀμπρός της μές στά ρεῖθρα ,

 Καταπώς στέκει στό Βοριά ἡ πετροκαλαμίθρα ,

 Ὄχι στήν κόρη, ἀ λλά σ’ ἐμέ τήν κεφαλή της κλίνει »

σχόλια σχολικού βιβλίου σελ.21 (πετροκαλαμίθρα :  είδος πρωτόγονης (επιπλέουσας σε δοχείο με νερό) μαγνητικής βελόνας από καλάμι, δείκτης πυξίδας· αλεξικέραυνο (όπως ενδεχομένως στην υστερότερη παραλλαγή: «εγώ το σίδερο κι αυτή η πετροκαλαμίθρα»). Το φαινόμενο του μαγνητισμού αξιοποιήθηκε μεταφορικά για την έλξη μεταξύ ψυχών, πνευμάτων, σωμάτων σε πάμπολλα κείμενα ήδη από την αρχαιότητα.
Συμπληρωματικά:
Αρχικά η Φεγγαροντυμένη έλκεται από τον Κρητικό, μετά η ματιά της γίνεται μαγνήτης / οδηγεί τον ήρωα σε κατάσταση ύπνωσης, έκστασης ( μπορεί να αναφερθεί και η άποψη του Γ.Δάλλα : ο Κρητικός  σίδερο που κινεί την πετροκαλαμίθρα ως αλεξικέραυνο / Φεγγαροντυμένη ).
Λειτουργικός ρόλος : μαγική ελκτική δύναμη / δημιουργία μαγικής,  απόκοσμης ατμόσφαιρας.


Γ1 
 α) Να σχολιάσετε το περιεχόμενο των παρακάτω στίχων του αποσπάσματος 4 [21.] σε ένα κείμενο 100-120 λέξεων:



«Ἔλεγα πώς τήν εἶχα ἰδεῖ πολύν καιρόν ὀπίσω,

Κάν σέ ναό ζωγραφιστή μέ θαυμασμό περίσσο,

Κάνε τήν εἶχε ἐρωτικά ποιήσει ὁ λογισμός μου,

Κάν τ’ ὄνειρο, ὅταν μ’ ἔθρεψε τό γάλα τῆς μητρός μου ·

Ἤτανε μνήμη παλαιή, γλυκιά κι ἀστοχισμένη»                                                         
      (15 μονάδες)

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

 α) σχόλιο  33 του σχολικού βιβλίου  στη σελ.22 ( πλατωνικές  απόψεις για την αναγνώριση , στα πράγματα του κόσμου τούτου, ιδεών που η ψυχή μας είχε συναντήσει σε ένα προσωματικό στάδιο. Η  εξιδανίκευση της Φεγγαροντυμένης συνδέεται  και με ρομαντικές πηγές.
Συμπληρωματκά:

  •   Ανάκληση εικόνων παιδικής, εφηβικής ηλικίας
  •   Ιερή μορφή
  •   Ερωτικό ίνδαλμα
  •  Αγαπημένη γυναικεία  μορφή / αρχέτυπο / μητέρα

Μπορεί να αναφερθούν  και τα εξής:

 η κατιούσα κλιμάκωση  και  η σύνθεση ανά τρία , μέσω των  οποίων  δίνονται όλες οι μορφές εξάρτησης του Εγώ από ευρύτερους πόλους έλξης, από δυνάμεις που ξεπερνούν και καταργούν την ατομικότητα του ανθρώπου : ο ήρωας  αφιερώνεται  στη Φεγγαροντυμένη ολοκληρωτικά. Στην προσπάθειά του να την «αναγνωρίσει» ,  πηγαίνει στο απώτερο παρελθόν  του : στο θρησκευτικό βίωμα ( του θυμίζει ίσως μια μορφή αγιογραφίας που συνάντησε σε κάποιο ναό )· το ερωτικό ίνδαλμα, που έπλασε ο ίδιος  με τη φαντασία του ,την  αρχετυπική γυναικεία φιγούρα που βρίσκεται στο ασυνείδητο του κάθε άντρα · ένα παιδικό όνειρο , την  ίδια τη μητρική μορφή  ( πιθανός υπαινιγμός στην τραυματική σχέση του Σολωμού με τη μητέρα του ). Ο  μητρικός κόρφος  για το βρέφος, το ερωτικό ίνδαλμα για τον έφηβο, η εκστατική ενατένιση της εικόνας του θείου για τον πιστό είναι  οι σχέσεις εξάρτησης που καθηλώνουν τον άνθρωπο, τον ξεπερνούν
β) Να σχολιάσετε τις αλλαγές που συμβαίνουν στη ζωή και στο ήθος του Κρητικού στους παρακάτω στίχους του αποσπάσματος 5 [22.] σε ένα κείμενο 80-100 λέξεων:

«[…] ἀλλ’ ἄκουσα τοῦ δάκρυου της ραντίδα
Στό χέρι, πού 'χα σηκωτό μόλις ἐγώ τήν εἶδα. —
Ἐγώ ἀπό κείνη τή στιγμή δέν ἔχω πλιά τό χέρι,
Π’ ἀγνάντευεν Ἀγαρηνό κι ἐγύρευε μαχαίρι·
Χαρά δέν τοῦ 'ναι ὁ πόλεμος· τ’ ἁπλώνω τοῦ διαβάτη
Ψωμοζητώντας, κι ἔρχεται μέ δακρυσμένο μάτι·»                                                             
      (10 μονάδες)

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : 

β) ο παλαιός πολεμιστής, ήρωας > ζητιάνος, μόνος, εγκαταλελειμμένος
Μεταστροφή απόλυτη, ολοκληρωτική του ήθους του ήρωα / συνειδητή μεταβολή
Επανιεράρχιση αξιών/ ηθική τελείωση / ριζική ψυχική μεταμόρφωση  του ήρωα / ζει με πληρότητα  από την αγάπη  του άλλου / άρνηση της αγωνιστικής φύσης του και του εξοντωτικού ανταγωνισμού , που κυριαρχούσε μέχρι τώρα στη ζωή του, ως πολεμιστή ( αποτέλεσμα  της καταλυτικής επίδρασης της Φεγγαροντυμένης, καθοριστικός παράγοντας μεταστροφής το « δάκρυ» ).Αντίθετο ήθος και στάση ζωής


Δ1.  ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 

Στα κείμενα του Δ. Σολωμού και του Κ. Καρυωτάκη που σας δίνονται, να εντοπίσετε (μονάδες 5) και να σχολιάσετε (μονάδες 15) δύο ομοιότητες και τρεις διαφορές ως προς το περιεχόμενο.                                                                                                         Μονάδες 20

  
Κ. Γ. Καρυωτάκης
                      ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ ΝΕΡΑΪΔΑ

Ἀπό τά βράχι’ ἀνάμεσα πετιέται 'να κεφάλι
καί βλέμματα ὁλόγυρα σκορπάει φοβισμένα.
Ἐγώ, κρυμμένος κάπου κεῖ στό ἔρημ’ ἀκρογιάλι, 
τό βλέπω –σάν σέ ὄνειρο– μέ μάτια λιγωμένα.

Ἕνα κορμί παρθενικό, γυμνό ἀργοπροβάλλει
κι ἁπλώνεται ἡδονικά σε κύματ’ ἀφρισμένα·
 ὁ ἥλιος ἐσκυθρώπασε μπροστά στά τόσα κάλλη,
 τά κάλλη τ’ ἀπολλώνεια καί τά φωτολουσμένα.

 Ἀνατριχιάζ’ ἡ θάλασσα στό θεῖο ἄγγισμά τους,
τά κυματάκια ἁπαλά μέ χάρη τ’ ἀγκαλιάζουν
κι ἀχτίδες τά χαϊδεύουνε χρυσές στό πέρασμά τους.

Θεότρελος, ὁ δύστυχος, βουτιέμαι μές στό κύμα,
τά μάτια της τά θεϊκά μέ φόβο μέ κοιτάζουν
καί χάνεται στή θάλασσα… Ἦταν νεράιδα… Κρίμα!

    ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ


  •  Αναδυομένη γυναικεία οπτασία
  •   Φυσικό περιβάλλον – θάλασσα
  •  υπερφυσική  υπόσταση της γυναικείας μορφής
  •   Ομορφιά λουσμένη από το φως
  •  Εξαφάνιση της γυναικείας μορφής
  •   Στοιχείο της έλξης
  •   Το στοιχείο του μυστηριώδους, του ονειρικού, του φανταστικού(ρομαντικό στοιχείο)
  •    Η παρουσία της γυναικείας μορφής μεταμορφώνει το φυσικό τοπίο
  •   Η εξιδανίκευση της γυναικείας ομορφιάς


                                     ΔΙΑΦΟΡΕΣ


Δ. ΣΟΛΩΜΟΣ
Κ. ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ
Ο ήρωας κολυμπά στη θάλασσα
Ο ήρωας κρύβεται στο ακρογιάλι
Η γυναικεία μορφή ξετυλίγεται από το φεγγάρι
Η γυναικεία μορφή ξεπροβάλλει από τα βράχια
Νηνεμία, γαλήνη
Ταραγμένη θάλασσα
Αμοιβαία έλξη, αλλά η έλξη του Κρητικού καθαρά εξιδανικευμένη, χωρίς ηδονικό υπόβαθρο
Φόβος νεράιδας, έντονη ερωτική επιθυμία του ήρωα
Νύχτα
Ημέρα
Άμεση επικοινωνία Κρητικού - φεγγαροντυμένης
Αποτυχία του ήρωα να αγγίξει την οπτασία. Απουσιάζει το στοιχείο της, έστω έμμεσης,  επικοινωνίας που βλέπουμε στον Κρητικό(χαμόγελο, δάκρυ)
Η πάλη του ήρωα με τα στοιχεία της φύσης
Απουσιάζει το στοιχείο της δοκιμασίας
Αναφορά στο πατριωτικό και εθνικό στοιχείο
Απουσιάζει το εθνικό και πατριωτικό στοιχείο
Η μορφή της Φεγγαροντυμένης  καθαρά θεϊκή
Η γυναικεία μορφή, νεράιδα μεν , αλλά πιο γήινα δοσμένη( φοβάται…)