Παρασκευή 24 Σεπτεμβρίου 2010

ΤΑ ΧΡΟΝΙΚΑ ΕΠΙΠΕΔΑ ΤΟΥ ΚΡΗΤΙΚΟΥ

 Επειδή μεγάλη ταραχή προκάλεσαν  τα χρονικά επίπεδα του Κρητικού και έχουν εγείρει ...ενδοφιλολογικές και ενδομαθητικές διαφωνίες, σκέφτηκα να μοιραστώ μαζί σας   το κατατοπιστικότατο   αρχείο που ευγενικά μου παραχώρησε η κ. Αγάθη Γεωργιάδου, σχολική σύμβουλος φιλολόγων της Αν. Αττικής, που τιμά με την παρουσία της το ιστολόγιό μας

Τα χρονικά επίπεδα του Κρητικού

Ο βασικός θεματικός πυρήνας του Κρητικού είναι η αγωνιώδης προσπάθεια ενός ναυαγού από την Κρήτη, μετά την αποτυχημένη Κρητική εξέγερση,  να σωθεί και να σώσει την αγαπημένη του, αντιμετωπίζοντας όχι μόνο αντίξοες φυσικές δυνάμεις, αλλά και τις προσωπικές μεταφυσικές του αγωνίες. Το περιεχόμενο του Κρητικού αποτελεί ένα μονόλογο σε πρώτο πρόσωπο που αρχίζει in medias res και αναφέρεται στα γεγονότα του παρελθόντος. Περιλαμβάνει τη φοβερή θύελλα που ξέσπασε στο πέλαγος, το ναυάγιο μέσα στη νύχτα και την πάλη του Κρητικού με τα κύματα έχοντας την αγαπημένη του στην αγκαλιά του, την εμφάνιση της φεγγαροντυμένης μέσα σε μια ατμόσφαιρα υπερκόσμιας γαλήνης, το γλυκύτατο ήχο που λύγισε τις δυνάμεις του και τον έκανε να ορκιστεί στο γενναίο απώτερο παρελθόν του (προϊστορία ήρωα), και το φτάσιμο στην ακτή, όπου ο ήρωας διαπίστωσε το θάνατο της αγαπημένης του. «Τώρα» (αφηγηματικό παρόν/ χρόνος της αφήγησης) περνά τις μέρες του ζητιανεύοντας, μετέωρος ανάμεσα σ’ αυτό τον κόσμο και τον άλλο, περιμένοντας να συναντηθεί κάποτε με την κόρη στην έσχατη κρίση (μέλλον/ εσχατολογικός χρόνος).
Τα γεγονότα, όμως, στο ποίημα δεν παρουσιάζονται με την παραπάνω ευθύγραμμη χρονολογική σειρά, αλλά με συνεχείς παραβιάσεις της φυσικής χρονικής διαδοχής, με αναλήψεις και προλήψεις.
Ο χρόνος, άλλωστε, της ποιητικής αφήγησης, συνιστά μια από τις σημαντικότερες ιδιοτυπίες της δομής και της πλοκής του Κρητικού, λόγω της συνεχούς μετατόπισής του από το παρόν στο παρελθόν ή στο μέλλον. Συγκεκριμένα, η χρονική αφετηρία είναι το δυστυχισμένο «παρόν» του ήρωα-αφηγητή, όταν όλες οι δοκιμασίες του έχουν τελειώσει
Το μεγαλύτερο μέρος της ποιητικής αφήγησης καταλαμβάνει η ανάληψη που περιέχει τα «ευθύγραμμα» επεισόδια, δηλαδή το ναυάγιο, τη νηνεμία, την εμφάνιση της Φεγγαροντυμένης, τον ήχο και το θάνατο της κόρης  [1ο επίπεδο].
Με μικρότερες αναλήψεις εγκιβωτισμένες μέσα στην εκτεταμένη «ευθύγραμμη» ανάληψη δίνονται τα «περιφερειακά» γεγονότα, δηλαδή οι βρεφικές κι ερωτικές μνήμες, ο Κρητικός πόλεμος, οι χαμένοι σύντροφοι, οι λαβωματιές στη μάχη, το ξεκλήρισμα της οικογένειας του ήρωα και ο εκπατρισμός του  [2ο επίπεδο].
Στην ποιητική αφήγηση ενσωματώνονται επίσης και προλήψεις που αναφέρονται στο θάνατο της κόρης[3ο επίπεδο
και στην έσχατη κρίση [4ο επίπεδο].

Κατά τον Ερ. Καψωμένο έχουμε, δηλαδή, τέσσερα χρονικά επίπεδα:
Το πρώτο καλύπτει το χρόνο του ναυαγίου και της θαυμαστής εμπειρίας (φεγγαροντυμένη, ήχος).
Το δεύτερο την προϊστορία του ήρωα στην Κρήτη.
Το τρίτο τη ζωή του ψωμοζήτη πρόσφυγα μετά το ναυάγιο και το θάνατο της κόρης.
Το τέταρτο τον οραματισμό της έσχατης κρίσης.

Ο Μαρωνίτης σχηματοποιεί τη λυρική αφήγηση του Κρητικού σε τέσσερις ομόκεντρους κύκλους («εποχές»):

Η πρώτη εποχή περιλαμβάνει τα «ευθύγραμμα επεισόδια»: ναυάγιο, νηνεμία, Φεγγαροντυμένη, ήχο, θάνατο κόρης.
Η δεύτερη τις «παλίνδρομες» (βρεφική, εφηβική ηλικία, μάχες, εκπατρισμός) και τις «πρόδρομες μνήμες» (τα μετά το ναυάγιο και το θάνατο της κόρης).
Η τρίτη το μοτίβο της έσχατης κρίσης.
Η τέταρτη το «ρημαγμένο παρόν» του αφηγητή.



1ο ΕΠΙΠΕΔΟ: Απ. 1 [18.], απ. 3 [20.], απ. 4 [21.] στ. 1-15 και 18-29 και απ. 5 [22.] στ. 1-4, 9-15, 21-34, 43-58.
2ο ΕΠΙΠΕΔΟ: Απ. 2 [19.] στ. 2-3, απ. 4 [21.] στ.  14-16, 16-17 και 31-36, απ. 5 [22.] στ. 4-5, 16-20 και 25-33, 35- 42.
3ο ΕΠΙΠΕΔΟ: Απ. 2 [19] στ. 4, Απ. 5[22] στ.5-9
4ο ΕΠΙΠΕΔΟ: Απ. 2 [19] 5-18.


Επίσης εξαιρετική είναι και η παρουσίασή της για τον "Κρητικό ", που μπορείτε να δείτε εδώ

10 σχόλια:

  1. Εγώ σας ευχαριστώ για την εξαιρετική τιμή που μου κάνετε να δημοσιεύετε και μάλιστα με πολύ κολακευτικό τρόπο τις σημειώσεις μου στο τόσο ενδιαφέρον, πλούσιο, οργανωμένο και συγκροτημένο μπλογκ σας. Δεν διεκδικώ το αλάθητο, απόψεις καταθέτω κι εγώ όπως όλοι μας, προσπαθώντας να συνεισφέρω. Δυστυχώς, όπως είπε και ο επίσης αξιόλογος συνάδελφός σας, ο Θερσίτης, πολλά ερωτήματά μας θα παραμείνουν μόνο εικασίες. Ελπίζω να το λάβουν αυτό υπόψη τους στην Κεντρική Επιτροπή Εξετάσεων.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. κ. Γεωργιάδου σας ευχαριστώ πολύ και για τα καλά σας λόγια και για τη στήριξή σας!
    Όσον αφορά την ΚΕΓΕ θα έπρεπε να γνωρίζουν καλά στη διαδικασία επιλογής των θεμάτων των Πανελλαδικών, τις δυσκολίες, τις αβεβαιότητες και τις "γκρίζες" ζώνες που προκύπτουν κάθε χρόνο μέσα στη τάξη στο μάθημα της Λογοτεχνίας. Αλλά ειλικρινά δε γνωρίζω πόσο κοντά βρίσκονται στη πραγματικότητα της σχολικής τάξης.
    Τα χρονικά επίπεδα του Κρητικού είναι-για παράδειγμα - ένα απο τα πολλά ζητήματα που εγείρουν αμφιβολίες στα παιδιά , αλλά και σε μας τους φιλολόγους

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Ευχαριστούμε, Πολίνα, κ.Γεωργιάδου.
    Μια σκέψη μόνο για τις "γκρίζες" ζώνες, όπως λες, Πολίνα, τα -πολλά- σημεία τριβής στις ερμηνευτικές απόπειρες ενός κειμένου: Λογικά, η ΚΕΓΕ πρέπει να τα αποφεύγει. Αν όχι, ας δίνει με τις ενδεικτικές απαντήσεις τη δυνατότητα να στηρίζουν οι υποψήφιοι επί ίσοις όροις την κάθε ερμηνευτική άποψη.

    Παραδείγματα στα επίπεδα του χρόνου στον Κρητικό έχουμε: Πού θα κατατάξω τον όρκο, π.χ, των στίχων 2-4 του απ. 2/19; Υπάρχουν πολλοί λόγοι να πάει στο επίπεδο 3, υπάρχουν και λόγοι να πάει στο επίπεδο 2. Αν όμως πάει στο 2, μήπως με την ίδια λογική ο επόμενος στίχος 4 πρέπει να περάσει στο 4ο επίπεδο;
    Και το όνειρο του αποσπάσματος 5/22, στ. 11-12; Μήπως κι αυτό δεν έχει λόγους να ταξινομηθεί είτε στο 2 είτε στο 3;

    Προς θεού, δε θέλω να ανάψω φωτιές: Το αντίθετο: Αν συζητήσουμε με τους μαθητές μας τη λογική που στηρίζει αυτές μας τις επιλογές, το πράγμα όχι μόνο δεν τους αγχώνει και δεν τους μπερδεύει, αλλά αποκτά και τη γοητεία των προς εξερεύνηση θεμάτων.

    Πάλι ευχαριστούμε. Χαίρομαι ιδιαίτερα τη συμπαράσταση της συμβούλου - ...δίνει υπόσταση στη φαντασία μας: Αχ, και να'ταν έτσι η εκπαίδευση! :-))

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Διονύση καλησπέρα! Τελικά όσο προχωρούμε στη κατάτμηση, στο τεμαχισμό του ποιήματος μάλλον κακό του κάνουμε. Συμμερίζομαι απόλυτα τις "αμφιβολίες' σου , αλλά τελικά ξέρω πως και τα παιδιά μας και εμείς θα μείνουμε στη γοητεία της ουσίας!
    Και η πρώτη ύλη της γοητείας ενός ποιήματος είναι το διαφορετικό βλέμμα μας προς αυτό.
    Φιλιά

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Καλησπέρα και από μένα. Διονύση, θα συμφωνήσω απολύτως με την Πολίνα ότι η κατάτμηση δεν είναι εποικοδομητική, δεν ωφελεί τους μαθητές μας και ούτε υπάρχει περίπτωση να ζητηθεί από την Κ.Ε.Ε. Καταστρέφει τη γοητεία του κειμένου, εξορθολογίζει ένα ρομαντικό ποίημα και δεν έχει κανένα απολύτως στόχο. Μια τέτοια ερώτηση θα προκαλούσε πανελλήνιο σεισμό και δεν ανήκει στην "πολιτική" του υπουργείου κάτι τέτοιο. Άλλωστε, κρίνοντας από τα θέματα των εξετάσεων, τα κείμενα δεν διυλίζονται ούτε ερωτώνται οι μαθητές κάτι που δεν υπάρχει στο βιβλίο του μαθητή, του καθηγητή ή στις Οδηγίες. Μπορεί να ζητηθεί η χρονική βαθμίδα του 2[19.] π.χ. ή του 5[22.], αλλά όχι αναλυτικά κατά στίχο και μάλιστα όταν δεν έχουμε να κάνουμε με μια ποιητική σύνθεση με συνεκτικότητα και χρονική αλληλουχία.
    Σας ευχαριστώ για τη φιλοξενία και τα καλά σας λόγια,
    Αγάθη

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Σας ευχαριστούμε κ. Γεωργιάδου για την πολίτιμη επισήμανση.. Πράγματι θα ήταν εξαιρετικα δύσκολο για τους μαθητές να προβούν στην "ανατομια" του κειμένου!!!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. Μικρή, συμπληρωματική απολογία: Σε καμία περίπτωση δεν προσπάθησα να βάλω στο χειρουργικό τραπέζι το κείμενο - δείτε το σχόλιο, προσέξτε την προτελευταία παράγραφο.
    Όλη μου η προσπάθεια -και η χαρά- κατά τη διδακτική πράξη, το μοίρασμα με τους μαθητές μου της γοητείας των κειμένων, η συνάντηση με την Τέχνη και ό,τι καθαρτήριο περιέχει και προκαλεί.
    Μια συζήτηση για τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τα χρονικά επίπεδα, από τη στιγμή που αυτά τα δυσκολεύουν τα παιδιά στην τάξη και που περιλαμβάνονται στην ύλη τους ( συνοδευτικά κείμενα, σελ. 287, +βιβλ. καθηγητή..), ώστε να δυναμώσουν τη βεβαιότητα της γνώσης τους πάνω σ' αυτά και να μπορούν να χειριστούν κριτικά οποιαδήποτε ερώτηση στις εξετάσεις, δε θα αποτελούσε κατἀτμηση του κειμένου και απώλεια της γοητείας του.

    Όσο για τις ερωτήσεις της ΚΕΓΕ, μελετώντας τα θέματα μιας δεκαετίας, δε θα μπορούσα να είμαι τόσο βέβαιος ότι θα αποφύγουν τις αστοχίες. Δε θα είναι η πρώτη φορά.
    Αλλά και έτσι ακόμα, αν ζητηθεί, όπως λέτε ότι είναι δυνατό/πιθανό, η χρονική βαθμίδα του 5[22], ποια είναι; Μία είναι σε όλο το 22; Πότε θα είναι ικανοποιητική μια απάντηση; Άριστη;

    Έχουμε, ευτυχώς, πολλούς τρόπους να κρατάμε ψηλά την απόλαυση από τη συνάντησή μας με τη λογοτεχνία στην τάξη. Και ταυτόχρονα έχουμε την άχαρη ευθύνη να προετοιμάζουμε όσο καλύτερα τους μαθητές μας για να αντιμετωπίσουν τις συγκεκριμένου τύπου εξετάσεις.
    Δε μου δίνω το δικαίωμα να τους στερήσω ούτε το ένα ούτε το άλλο.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. Διονύση καλησπέρα! Να καταθέσω και εγώ την απολογία μου; είναι παραπάνω απο βέβαιο ότι ούτε εσύ, ούτε κανένας δάσκαλος που με μεράκι "διδάσκει" τη Λογοτεχνία δεν προτίθεται να "τεμαχίσει" κανένα έργο.
    Πάντως παρακολουθώντας τόσο καιρό το ιστολόγιό σου, ξέρω καλά ( μη γκρινιάξεις για τη φιλοφρόνηση..)ότι οι μαθητές σου χαίρονται τον αληθινό δρόμο της Λογοτεχνίας- αυτόν της απόλαυσης του κειμένου! Αυτήν τη σχέση τους με το μάθημα τη θαυμάζουμε όλοι μας, όσοι διδάσκουμε το μάθημα , και την ονειρευόμαστε συνάμα..

    ΥΓ:Ακούω ...κάποιες φήμες οτι ετοιμάζονται να βγάλουν τη Λογοτεχνία απο τις πανελλαδικές. Αυτό θα είναι καλό ή κακό;...

    Για μας, για τα παιδιά , για το μάθημα;...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  9. Καλησπέρα και πάλι. Σίγουρα δε θεωρώ ότι ο Διονύσης στερεί από τους μαθητές του την απόλαυση της λογοτεχνίας. Παρακολουθώ κι εγώ το μπλογκ του και πιστεύω ακριβώς το αντίθετο. Μερικές φορές είναι από μεγάλο ζήλο και αγάπη προς τους μαθητές μας η προσπάθεια να εκλογικεύσουμε το κείμενο ή να εξηγήσουμε τους συχνά δυσνόητους αφηγηματικούς του μηχανισμούς.
    Όσο για τις πανελλαδικές εξετάσεις, δεν έχω παράδειγμα πολύ σχολαστικών ερωτήσεων, μόνο ασαφών. Δείτε και την έρευνα στο http://dide-anatol.att.sch.gr/tte/nea/sumbouloi/aksiologisi_logotexnias.ppt
    Αν ζητούν κάποιο επουσιώδες σχόλιο, όπως φέτος, θα υπάρχει στο βιβλίο.
    Για το 5[22] δεν εννοούσα ότι η ερώτηση θα είναι γενική, αλλά θα αναφέρεται σε συγκεκριμένους εμφανείς στίχους, όπως 1-4 1ο επίπεδο, 5-9 3ο επίπεδο κλπ.
    Θα είναι πολύ κακό αν φύγει η λογοτεχνία από τα πανελλαδικώς εξεταζόμενα. Εγώ άκουσα ότι θα συνεξετάζεται με τη Γλώσσα, κάτι που εφαρμόζεται επί χρόνια στην Κύπρο, χωρίς πρόβλημα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  10. Διονύση σε καμία περίπτωση οταν ανέφερα την λέξη ανατομία δεν υπαινισσομουν το σχόλιο σου!! Το αντίθετο μάλιστα, στο έχω ξαναπεί οτι λίγοι καταφέρνουν να συνδιάσουν την ενδελεχή μελέτη με την αποόλαυση του κειμένου!! Υπαινισσομαι την χρόνια πρακτική που βλέπουμε να ταλαιπωρεί τους μαθητές κ τα κείμενα!!!

    ΑπάντησηΔιαγραφή