" Τι θα πει ευτυχία; Να κοιτάς με αθόλωτο μάτι όλα τα σκοτάδια..."

ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΤΗΣ Γ΄ΛΥΚΕΙΟΥ

 ΚΕΙΜΕΝΟ 1   

 Απόσπασμα συνέντευξης   του   Ντάνιελ Γκίλμπερτ (  καθηγητή  Ψυχολογίας στο πανεπιστήμιο Harvard )  στην  Ασπασία Δασκαλοπούλου . Εφημερίδα Καθημερινή  13/ 10 / 2014

  - Αν βγούμε στο δρόμο και ρωτήσουμε τους ανθρώπους τι θέλουν από τη ζωή τους, πόσοι θα μας απαντήσουν «ευτυχία»;

Όχι πολλοί, αλλά όλοι τους την εννοούν. Θέλουμε υγεία, μακροβιότητα, οικονομική ευημερία. Γιατί; Επειδή θεωρούμε ότι αυτά θα κάνουν πιο ευτυχισμένους,  εμάς και τους ανθρώπους που αγαπάμε. Κατονομάζουμε πολλά διαφορετικά πράγματα, όλα όμως είναι σπόροι ευτυχίας.
Φυτρώνουν τελικά αυτοί οι σπόροι;
Άλλοι ναι και άλλοι όχι. Κάποια πράγματα όντως μας κάνουν ευτυχισμένους, ενώ για άλλα κάνουμε λάθος. Το λέω αυτό με σιγουριά, γιατί εδώ και 20 χρόνια η επιστήμη έχει μπει στο πεδίο της ευτυχίας και με επιστημονικά και στατιστικά εργαλεία αναζητά απαντήσεις στο τι κάνει τους ανθρώπους να αισθάνονται ευτυχείς με τον έναν ή τον άλλο τρόπο.

- Πώς μετριέται κάτι τόσο υποκειμενικό;

Αρκετές φορές έρχονται βιολόγοι, χημικοί και άλλοι επιστήμονες και με ρωτούν με δυσπιστία: «Πώς γίνεται να κάνεις επιστημονική έρευνα πάνω στα ανθρώπινα λεγόμενα;». Εντάξει, αν δεν το πιστεύεις, πέταξε τα γυαλιά σου στα σκουπίδια, απαντώ. Και τους εξηγώ ότι, όταν πήγαν στον οπτομέτρη, τους έβαλε να δοκιμάσουν διαφορετικούς φακούς και με βάση τις απαντήσεις τους συνταγογράφησε τα γυαλιά που φορούν. Να πώς κάνεις επιστήμη πάνω σε ανθρώπινες εξιστορήσεις! Αυτά που λένε οι άνθρωποι σχετικά με τις υποκειμενικές τους εμπειρίες είναι πολύ σημαντικά. Και αν τους ακούσεις προσεκτικά, συγκεντρώσεις πολλά δεδομένα και υπακούσεις στους κανόνες της επιστήμης, μπορείς να μάθεις πολλά σχετικά με το τι τους κάνει ευτυχισμένους.
 
-  Τι φέρνει ευτυχία σύμφωνα με την επιστήμη;

       Το σημαντικότερο είναι οι καλές ανθρώπινες κοινωνικές σχέσεις, οικογενειακές ή φιλικές. Αυτό μετράει πολύ πάνω και από τα χρήματα, αλλά και από την υγεία. Με μία όμως εξαίρεση, τα παιδιά. Όλοι θα σου πουν ότι «τα παιδιά είναι η μεγαλύτερη πηγή ευτυχίας». Αν ισχύει κάτι τέτοιο, θα πρέπει οι μετρήσεις μας να δείχνουν ότι αυτοί που έχουν παιδιά είναι πιο ευτυχισμένοι από αυτούς που δεν έχουν, ότι όσο περισσότερα παιδιά έχεις τόσο πιο ευτυχισμένος είσαι, ότι, όταν είσαι με τα παιδιά σου, είσαι πιο ευτυχισμένος από ό,τι όταν είσαι μακριά τους. Δεν βρήκαμε να ισχύει κανένα από τα παραπάνω! Και όταν λέω «δεν βρήκαμε», δεν εννοώ μόνο εμένα και τους φοιτητές μου, αλλά εκατοντάδες ψυχολόγους, οικονομολόγους και κοινωνιολόγους, οι οποίοι εδώ και δεκαετίες κάνουν μετρήσεις. Πιθανώς ο καλύτερος τρόπος για να περιγράψει κανείς τη βιβλιογραφία πάνω στη σχέση παιδιών και ευτυχίας είναι ότι: τα παιδιά δεν παίζουν ρόλο. Σε κάποιες έρευνες, μάλιστα, φαίνεται και μια μικρή αρνητική συσχέτιση, δηλαδή άνθρωποι με παιδιά είναι λίγο λιγότερο ευτυχισμένοι από εκείνους χωρίς παιδιά. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα παιδιά δίνουν νόημα στη ζωή, αλλά την ίδια στιγμή αποτελούν το μοναδικό είδος σχέσης στην οποία ο άλλος χρειάζεται συνεχώς πράγματα από εσένα και συνήθως, τουλάχιστον για καιρό, δίνει πολύ λίγα πίσω.
 

 - Πώς μπορούμε  να έχουμε μια  πιο ευτυχισμένη ζωή; 

      Δεν υπάρχει μυστικό ευτυχίας, όπως δεν υπάρχει και το μυστικό του αδυνατίσματος. Τρως λιγότερο και ασκείσαι περισσότερο. Έτσι και με την ευτυχία, δεν υπάρχουν πράγματα που ξαφνικά σε κάνουν πιο ευτυχισμένο. Υπάρχουν όμως πράγματα τα οποία αν κάνεις κάθε μέρα για κάποιο μεγάλο χρονικό διάστημα, ένα χρόνο ή και περισσότερο, θα δεις τη ζωή σου να αλλάζει. Και επειδή δεν είμαστε καλοί στο να τα προβλέψουμε μόνοι μας, η επιστήμη τα έχει εντοπίσει για εμάς. Περισσότερος και πιο ποιοτικός ύπνος, επένδυση χρόνου στις κοινωνικές σχέσεις, διαλογισμός, ακόμη και ασκήσεις ευγνωμοσύνης, να καταγράφεις δηλαδή θετικά πράγματα που έχεις στη ζωή σου, μπορούν να αυξήσουν την ευτυχία μας.

 ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Έριχ Φρομ , Η τέχνη της αγάπης 

Απόσπασμα

         Με δεδομένο ότι η αγάπη για τον εαυτό μας και η αγάπη για τους άλλους είναι άρρηκτα συνδεδεμένες, πώς θα εξηγήσουμε τον εγωισμό που ολοφάνερα αποκλείει κάθε ειλικρινή φροντίδα για τους άλλους ; Το εγωιστικό άτομο ενδιαφέρεται μονάχα για τον εαυτό του, θέλει τα πάντα για τον εαυτό του και νιώθει ευχαρίστηση παίρνοντας αλλά ποτέ προσφέροντας. Βλέπει τον εξωτερικό κόσμο από την οπτική γωνία τού τι μπορεί να αποκομίσει απ΄αυτόν. Του λείπει κάθε ενδιαφέρον για τις ανάγκες των άλλων και κάθε σεβασμός για την αξιοπρέπεια και την ατομικότητά τους. Δεν μπορεί να δει απολύτως τίποτε εκτός από τον εαυτό του ·  κρίνει τους πάντες και τα πάντα από τη χρησιμότητα που μπορεί να έχουν γι αυτόν· και βασικά είναι ανίκανος να αγαπήσει . Μήπως όμως αυτό υποδεικνύει πως το ενδιαφέρον μας για τους άλλους  αλλά και για τον ίδιο μας τον εαυτό έρχονται αναπόφευκτα σε αντίθεση ;   

          Αλλά αυτό θα ίσχυε μόνο αν ο εγωισμός και η αγάπη για τον εαυτό μας ήταν τον ίδιο πράγμα. Όμως αυτή η ταύτιση είναι ακριβώς η πλάνη η οποία έχει οδηγήσει σε τόσα και τόσα λανθασμένα συμπεράσματα σχετικά με το ζήτημα που εξετάζουμε, Γιατί ο εγωισμός και η αγάπη για τον εαυτό  όχι μόνο δεν ταυτίζονται , αλλά είναι και αντίθετα μεταξύ τους . Το εγωιστικό άτομο  δεν αγαπά τον εαυτό του πολύ, αλλά ελάχιστα · στην πραγματικότητα μάλιστα μισεί τον εαυτό του . Και αυτή η έλλειψη αγάπης και αληθινής μέριμνας για τον εαυτό του  το αφήνει μέσα του άδειο και με ένα αίσθημα ματαίωσης . Δεν είναι ποτέ ευτυχισμένο

        Η αγάπη ως βασική έννοια είναι αδιαίρετη όσον αφορά τη σχέση ανάμεσα στους « άλλους»  και σε μας . Η αυθεντική αγάπη είναι μία έκφραση δημιουργικότητας του ανθρώπου και περιέχει μέριμνα, σεβασμό, υπευθυνότητα και γνώση.  Προς όλους . Και μόνο τότε οδηγεί στην ευτυχία .

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Ν. Καζαντζάκης , Αναφορά στον Γκρέκο ( απόσπασμα )

Ποτέ δεν είχα αντικρίσει με τρυφεράδα τον πατέρα μου· ο φόβος που μου προξενούσε ήταν τόσο μεγάλος, που όλα τ' άλλα, αγάπη, σεβασμός, οικειότητα, εξαφανίζονταν. Βαρύς ήταν ο λόγος του, πιο βαριά η σιωπή του σπάνια μιλούσε  κι όταν άνοιγε το στόμα του, τα λόγια του ήταν μετρημένα, καλά ζυγια­σμένα, δεν μπορούσες να βρεις πάτημα να φέρεις αντίλογο· είχε πάντα δίκιο, κι αυτό θαρρείς τον έκανε άτρωτο. Συχνά συλλογιζόμουν: αχ, να μην είχε δίκιο, ίσως τότε νά 'κανα κόμπο την καρδιά μου να του αντιμιλήσω· μα ποτέ δεν έδινε μια τέτοια αφορμή, κι αυτό δεν μπορούσες ποτέ να το συγχωρέσεις. Ένας δρυς ήταν με σκληρό κορμό, με τραχιά φύλλα, με στυφό καρπό, χωρίς κανέναν ανθό· έτρωγε όλη τη δύναμη γύρα του, και στον ίσκιο του κάθε άλλο δέντρο κάτσιαζε· όμοια κάτσιαζα κι εγώ στον ίσκιο του και δεν ήθελα να ζω κάτω από την ανάσα του· παράφορες ανταρσίες ξεσπούσαν μέσα μου όταν ήμουν νέος, ήμουν έτοιμος να ριχτώ σ' επικίντυνες περιπέτειες· μα συλλογίζουμουν τον κύρη, κι η καρδιά μου κιότευε *· να γιατί, αντί να γίνω μεγάλος αγωνιστής στην πράξη, αναγκάστηκα, απο φόβο στον κύρη, να γράφω ό,τι θά 'θελα να κάμω· το αίμα μου το είχε καταντήσει μελάνι.

       Όταν, ύστερα από τρείς μέρες, γύρισα στο σπιτάκι της ακρο­γιαλιάς, ένιωθα ανομολόγητη, ανίερη αλάφρωση· έφυγε ο κηδεμόνας, αποβασίλεψε το μάτι που έβλεπε και δεν συχωρνούσε, σκίστηκε το δουλοχάρτι· ήμουν τώρα λεύτερος, απελεύτερος.

      Πολύ αργά· είχα πια πάρει ένα δρόμο, δεν τον διάλεξα, αυτός με διάλεξε, είχαν φράξει μπροστά και πίσω μου όλοι οι άλλοι δρόμοι, είχα βολευτεί σε ορισμένες συνήθειες, σε ορισμένες συμπάθειες κι αντιπάθειες, πολύ αργά πια να κάμω απότομη στροφή και ν’ αλλάξω μέτωπο μάχης. το δρόμο που πήρα έπρε­πε να τον περάσω όλο, να φτάσω ως την άκρα· τίποτα άλλο· όμως ένα κέρδος τώρα μεγάλο· είχα αλαφρώσει και μπορούσα πιά να περπατώ άνετα κι όπως εγώ ήθελα: τραγουδώντας, γελών­τας, σταματώντας, παίζοντας· δεν  ντρέπουμουν, δέ φοβόμουν πια κανένα. Σκοτάδια πολλά μέσα-μου, κύρης* πολύς· σε όλη-μου τη ζωή απελπισμένα μάχουμαι να μετουσιώσω τα σκοτάδια αυτά και να τα κάμω φως, μια στάλα φως· αγώνας τραχύς, χωρίς έλεος, χωρίς αναπαή*, μια στιγμή να κουράζουμουν, να σκόλαζα τον πόλεμο, ήμουν χαμένος· κι άν έβγαινα κάποτε νικητής, τί αγωνία και πόσες λαβωματιές! Δεν γεννήθηκα αγνός· μάχουμαι να γίνω. Η αρετή για μένα δεν είναι καρπός της φύσης μου, είναι καρπός του αγώνα μου· δεν  μου την έδωκε ο Θεός, μοχτώ να την καταχτή­σω με το σπαθί μου. Ποτέ δεν πήρε τέλος ο πόλεμος αυτός· ως τώρα δεν  νικήθηκα ολοκληρωτικά, δεν  νίκησα ολοκληρωτικά· πάντα αγωνίζουμαι, κι από στιγμή σε στιγμή μπορώ να χαθώ όλος, μπορώ να σωθώ όλος.

*κιότευε = δείλιαζε, κύρης = αφέντης , αναπαή = ανάπαυση, ξεκούραση

ΘΕΜΑΤΑ

Α. Να παρουσιάσετε συνοπτικά  τα χαρακτηριστικά που αποδίδει ο συγγραφέας του κειμένου 2 στο εγωιστικό άτομο ( 60 – 80 λέξεις )

Μονάδες 15

Β.

α) « Μήπως όμως αυτό υποδεικνύει πως το ενδιαφέρον μας για τους άλλους  αλλά και για τον ίδιο μας τον εαυτό έρχονται αναπόφευκτα σε αντίθεση;» Τι πετυχαίνει ο συγγραφέας του δεύτερου  κειμένου   με τη χρήση του ερωτήματος  ως προς την οργάνωση του κειμένου  και ως προς την αντίδραση του αναγνώστη;

Μονάδες 10

β)  Στην ερώτηση   του πρώτου κειμένου   « Πώς μετριέται κάτι τόσο υποκειμενικό;»   ο Ντάνιελ Γκίλμπερτ απαντά με ένα επιχείρημα  ( «Αρκετές φορές …..τους κάνει ευτυχισμένους» )    για να υποστηρίξει τη θέση του . Πόσο πειστικό είναι το επιχείρημά του ; Δικαιολογήστε την απάντησή σας.

Μονάδες 15

γ) Ο Ντάνιελ Γκίλμπερτ στο απόσπασμα της συνέντευξης που έδωσε  εμφανίζεται πολύ βέβαιος για τις απόψεις του. Να βρείτε δύο γλωσσικές επιλογές  με τις οποίες υποστηρίζει τη βεβαιότητά του .

μονάδες 15

Γ. Ποιο είναι το κεντρικό θέμα/ ερώτημα  που θίγεται στο κείμενο του Ν. Καζαντζάκη

 ( κείμενο 3)  ;  Για ποιους λόγους  ο ήρωας εξομολογείται  και παραδέχεται πως ένιωσε «ανομολόγητη, ανίερη αλάφρωση· σκίστηκε το δουλοχάρτι », μετά το θάνατο του πατέρα του ;  Να  διατυπώσετε την απάντησή σας σε ένα ερμηνευτικό σχόλιο  200 περίπου λέξεων                        

Μονάδες 15

Δ. Σε ημερίδα του Συλλόγου Γονέων και Κηδεμόνων του σχολείου σας με θέμα  τα προβλήματα των σύγχρονων νέων  ο Πρόεδρος  χαρακτήρισε τους σύγχρονους νέους ανικανοποίητους  και εγωιστές  , μιας που διαμαρτύρονται  αναίτια  υποστηρίζοντας  ότι δεν είναι ευτυχισμένοι ,  ενώ  - στις αναπτυγμένες τουλάχιστον κοινωνίες-   απολαμβάνουν ευημερία και ελευθερία που δεν υπήρχε τα παλαιότερα χρόνια .  Αναλαμβάνετε να απαντήσετε ως εκπρόσωποι των συμμαθητών σας στη  θέση αυτή ,  με μία ομιλία  με την οποία παρουσιάζετε τη δική σας αντίληψη για το περιεχόμενο της έννοιας « ευτυχία » και τις προϋποθέσεις με τις οποίες οι νέοι μπορούν να την κατακτήσουν μπαίνοντας στον στίβο της ζωής. ( 350 περίπου λέξεις )

Απαντητική πρόταση για το ερμηνευτικό σχόλιο

                                                                   ΘΕΜΑ Γ

          Το κεντρικό θέμα του κειμένου είναι η πάλη  του ανθρώπου για την κατάκτηση της πνευματικής του αυτονομίας  και  του αυτοπροσδιορισμού του ,  μακριά από  κάθε επιρροή και καταναγκασμό. Πόσο καθοριστικές  μπορούν άραγε  να αποβούν , για την ηθική και πνευματική εξέλιξη ενός ανθρώπου,  οι επιδράσεις του οικογενειακού και κοινωνικού περιβάλλοντός του ;  Ο αφηγητής ξεκινά την εξομολόγησή του περιγράφοντας την ισχυρή προσωπικότητα  του πατέρα του, μέσα από ένα λόγο ρεαλιστικό αλλά και συναισθηματικά φορτισμένο. Η σχέση του με κείνον φαίνεται αμφιθυμική και αποδίδεται με την αντίθεση   του  θαυμασμού   του απέναντι στο « άτρωτο αγωνιστή» που « είχε πάντα δίκιο»   από τη μια ,  και  της  παραδοχής  της καταπίεσης που ένιωθε  από αυτόν απ΄την άλλη ·   ένιωθε  πως  του « έτρωγε όλη του τη δύναμη» και « ζούσε πάντα κάτω από τον ίσκιο του» · δεν του επέτρεψε ποτέ να διαμορφώσει ελεύθερα τη δική του προσωπικότητα. Ο θάνατος του πατέρα του λειτούργησε για τον αφηγητή σαν «αλάφρωση» , αφού η « δρυς με τον σκληρό κορμό» όπως εμφατικά και μεταφορικά χαρακτηρίζει τον πατέρα του σταμάτησε να είναι εμπόδιο στην πορεία ανεξαρτητοποίησής του. Όμως το πρότυπο του πατέρα – γήινο και ηρωικό – αποτέλεσε την αιτία  να οδηγηθεί ο αφηγητής στην άλλη θεώρηση της ζωής, στο δρόμο της γνώσης και της πνευματικής αναζήτησης . Ό,τι τον εμπόδιζε  στον πνευματικό του αγώνα το χαρακτηρίζει συμβολικά « σκοτάδι» που ο ίδιος με τη λογοτεχνική του πένα προσπαθεί να μετουσιώσει  σε « φως».  Ομολογεί  πως  ποτέ «δεν πήρε τέλος ο πόλεμος αυτός», αφού μόνο  όταν ο άνθρωπος  αίρεται στον υπέρτατο αναβαθμό των πνευματικών του στόχων « μπορεί να χαθεί όλος ή να σωθεί όλος» . Ο αγώνας για την κατάκτηση της γνώσης, της αρετής και της εσωτερικής ελευθερίας είναι ατέρμονος και αμφίρροπος πάντα .