ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ- λογοτεχνικά ρεύματα , κινήματα, τεχνοτροπίες

ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΣ

(τέλη 18^ου – μέσα 19^ου ) Συγκρούεται με το ορθολογικό πνεύμα του διαφωτισμού και τον κλασσικισμό.

•  Αμφισβητεί  όλους τους κανόνες, την τυποποίηση, την παράδοση. 

• Στη θέση αυτών τοποθετεί το συναίσθημα, τη φαντασία, το απόλυτο, το υπερβολικό, το συγκινησιακό, το ιδανικό.
•  Οδηγείται στο παράδοξο και το μυστηριώδες, σε μια νοσταλγική διάθεση για τα περασμένα, σε κάποια μελαγχολία ή απαισιοδοξία. 
• Η εικόνα είναι το βασικό στοιχείο του έργου μαζί με τον έντονο ρυθμό. 
• Ιδιαίτερη επιμονή  στην παρουσίαση του  “εγώ” του δημιουργού ή του ήρωα .
•  Προτίμηση σε θέματα όπως η προσωπική εμπειρία της φύσης, ο θεός, η περιπέτεια, ο έρωτας, ο αγώνας για ελευθερία.

Στη νεοελληνική ποίηση κυριάρχησε για 50  χρόνια ( 1830 – 1880 ) στην Αθήνα, ( Αθηναϊκός Ρομαντισμός )  αλλά  δεν  έφτασε ποτέ το μεγαλείο του ευρωπαϊκού ρομαντισμού, αφού παρέμεινε σε μια επιφανειακή  και πεσιμιστική αισθηματολογία, με μια γλώσσα  επιτηδευμένη, στομφώδη  και όχι αληθινή και αυθόρμητη

Εκπρόσωποι: Αχιλλέας Παράσχος, Αριστομένης Προβελέγγιος , Γεώργιος Ζαλοκώστας

Το 1880 όμως αποτελεί ορόσημο αφού εμφανίζεται η ποιητική γενιά του 1880 ή « Νέα Αθηναϊκή Σχολή»: 

γράφουν σε δημοτική και προτιμούν την εκφραστική απλότητα, σε μια προσπάθεια να συνδέσουν την πνευματική ζωή του τόπου με τις ρίζες του ( η οποία αποτυπώθηκε αντίστοιχα και στην πεζογραφία με το ηθογραφικό διήγημα)

Εκπρόσωποι : Κωστής Παλαμάς, Γεώργιος Δροσίνης, Γ.Σουρής, Ι.Πολέμης, Κ.Κρυστάλλης κ.α

Αυτή την εποχή κυριάρχησε ο Παρνασσισμός και ο Συμβολισμός ( που είχαν προηγουμένως ακμάσει στην Ευρώπη)

ΠΑΡΝΑΣΣΙΣΜΟΣ: ως λογοτεχνικό κίνημα γεννήθηκε στη Γαλλία στα μέσα του 19 ου αιώνα και στηρίζεται στην κλασική παράδοση απορρίπτοντας την ρομαντική τεχνοτροπία. 

• Αναζητεί την έμπνευση στην αρχαιότητα και ιδίως στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό.

•  Οι ποιητές φροντίζουν ιδιαίτερα , υπερβολικά, την μορφή  του στίχου τους και την ομοιοκαταληξία, σεβόμενοι τους μετρικούς και στιχουργικούς κανόνες. 

• Εμπνέονται συχνά από  σκέψεις της στιγμής για απλά καθημερινά  πράγματα, ενώ δείχνουν και έντονη χιουμοριστική ,σατιρική διάθεση. 

•      Στροφή προς το  σονέτο (Ποιητική  λυρική σύνθεση που αντιστοιχεί σε μουσικό σχήμα.  Υπερβολική φροντίδα στην επιλογή των λέξεων, πλαστική επεξεργασία του στίχου. Αποτελείται από δεκατέσσερις ενδεκασύλλαβους στίχους, που υποδιαιρούνται συνήθως σε δύο τετράστιχα και δύο τρίστιχα )

Στην Ελλάδα παρνασσιστικά ποιήματα έγραψαν : ο  Παλαμάς, ο Δροσίνης, ο Μαβίλης, ο Σικελιανός, ο Βάρναλης,  ο Γρυπάρης κ.α

 ΑΙΣΘΗΤΙΣΜΟΣ: ξεκινά από την Ευρώπη και υπερασπίζεται  το δόγμα « η τέχνη για την τέχνη», η τέχνη αυτάρκης υπηρετεί μόνο τους δικούς της σκοπούς. 
 Οι ποιητές αποβλέπουν στην αισθητική απόλαυση και  πιστεύουν πως η αξία ενός έργου τέχνης  αποτιμάται από τη μορφή και όχι το περιεχόμενό του. 

• Αποθεώνουν το ωραίο ως ανεξάρτητη αξία, το παράξενο, το αινιγματικό.  
•  Κυριαρχεί ο υπαινικτικός λόγος, η μελαγχολία, η απαισιοδοξία. 
• Συχνά κατέληξε σε προσποιητή επιτήδευση και ανούσιο ιδεαλισμό.

Επιρροές από το κίνημα του Αισθητισμού δέχτηκαν  οι : Κ.Παλαμάς,  Π. Νιρβάνας, Ζ. Παπαντωνίου, Κ. Ουράνης, Ρώμος Φιλύρας, Ναπολέων Λαπαθιώτης

ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ :  ξεκίνησε από τη Γαλλία γύρω στα 1880. 

• Χαρακτηρίζεται  συχνά ως νεορομαντισμός γιατί  κρατά την εσωτερικότητα και την λυρικότητα του ρομαντισμού, με τον οποίο όμως διαφώνησε ως προς την υπερβάλλουσα  αισθηματολογία , την επιτήδευση, τον στόμφο.  

• Δίνει έμφαση στον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου και στις ψυχικές του καταστάσεις  χρησιμοποιώντας  τα «πράγματα» του εξωτερικού κόσμου ως σύμβολα. 

• Ό,τι λέγεται , λέγεται υπαινικτικά μέσα από τον ρεμβασμό, τη μελαγχολία  και την αφθονία των εκφραστικών τρόπων. 

•  Επίσης έντονη είναι η μουσικότητα στον στίχο, οι λέξεις γοητεύουν ηχητικά, ενώ συχνά συναντώνται επαναλαμβανόμενα « μουσικά» μοτίβα.

Οι Έλληνες συμβολιστές ποιητές: 

α)  ακμάζουν στις αρχές του 20 ου αιώνα, εμφανίζονται  γύρω στο 1900.  Λ.Πορφύρας Μ.Μαλακάσης Α.Μελαχρινός Κ.Χατζόπουλος κ.α. (Συμβολιστικές επιρροές έχει και η ποίηση του Κ.Παλαμά  ).Διατηρούν περισσότερους δεσμούς με την παράδοση 

 β) ακμάζουν στον Μεσοπόλεμο ( εμφανίστηκαν 1910 με 1920)  και ονομάζονται νεορομαντικοί ή νεοσυμβολιστές.      Κ. Καρυωτάκης,     Μ. Πολυδούρη, Κ. Παράσχος, Ν. Λαπαθιώτης, Τ. Άγρας    , Ρ,Φιλύρας, Τ.Παπατσώνης κ.α   

Χαρακτηριστικά του νεοσυμβολισμού    

•   χαμηλόφωνος λυρισμός

• ρομαντισμός και επιστροφή στο παρελθόν

•  συμβολισμός

• απαισιοδοξία,  αίσθηση πικρίας για την απώλεια αξιών και ιδανικών , τάση φυγής από την οδυνηρή  πραγματικότητα  και διάθεση φυγής προς το όνειρο/ το πραγματικό / τη φύση

•   χρήση αντιλυρικών λέξεων

•  πεζολογικά στοιχεία. 

• Γενικότερα ανατρέπουν τη λογική συγκρότηση του ποιήματος , σε αντίθεση με τους συμβολιστές της α΄ομάδας, που ακμάζουν στις αρχές του 20 ου αιώνα

Στις αρχές του 20^ου αιώνα, μετά το τέλος του Α ΄Παγκοσμίου Πολέμου,  εμφανίζονται   στην πνευματική ζωή τα  κινήματα του μοντερνισμού  και της  πρωτοπορίας η οποία πηγάζει από τον μοντερνισμό αλλά τον υπερβαίνει με πιο ριζοσπαστική και ανατρεπτική έκφραση

Ο μοντερνισμός στην ποίηση:

•  αρνείται τους παραδοσιακούς κανόνες
•  απελευθερώνει από στιχουργικές δεσμεύσεις, στίχος ελεύθερος , ανομοιοκατάληκτος
•  χρησιμοποιεί σύμβολα  που συγκροτούν μια νέα σημασία μέσω της σύγκρισης, του παραλληλισμού και της αναλογίας
•  χρησιμοποιεί νοητικές , μεταφορικές και συμβολικές εικόνες που νοηματοδοτούν  το ποίημα
•  καινοτόμα και πρωτότυπα σχήματα λόγου  που αποκλίνουν από τις λογικές αναμονές του  αναγνώστη
•   λόγος λιτός, πυκνός, ελλειπτικός, συνειρμικός, υπαινικτικός, πολύσημος

  Ο  Γ. Σεφέρης  με τη «Στροφή» (1931),  και το «Μυθιστόρημα»  ( 1935),  καθιερώνεται ως εισηγητής της μοντερνιστικής ποίησης στην Ελλάδα 

Στην ελληνική ποίηση ο μοντερνισμός  έχει επιπλέον τα εξής χαρακτηριστικά γνωρίσματα:

•   χρήση  μυθικών στοιχείων και αναφορές στο αρχαίο παρελθόν. Ο μύθος όμως χρησιμοποιείται με τρόπο δραματικό, προσαρμοζόμενος στην εποχή και στην περίσταση,  προσφέροντας στον ποιητή το κατάλληλο «προσωπείο» για να διατυπώσει την προσωπική ή συλλογική εμπειρία του ( αντίθετα στην παραδοσιακή ποίηση ο μύθος  χρησιμοποιείται με απόλυτη πιστότητα προς τα πρόσωπα και τις ιστορίες)
•  έμφαση στο φως και στο τοπίο το οποίο συχνά συμπλέκεται με την ανθρώπινη φυσιογνωμία και δράση
•  συνειρμικές μνημονικές ανακλήσεις
•  σκοτεινότητα, ερμητικότητα, αφαιρετικότητα
•  μελαγχολική αναπόληση του παρελθόντος και συγχρόνως  νοσταλγική αναπόλησης της αυθεντικής ζωής που έχει απολεσθεί

Δείτε  εδώ για τα σχήματα λόγου και τη λειτουργία τους.

Τα επαναστατικά  λογοτεχνικά  κινήματα της πρωτοπορίας   στην Ευρώπη , (Avant Garde):

  Φουτουρισμός, Εξπρεσιονισμός, Νταντά,     Υπερρεαλισμός.

Ο Φουτουρισμός, ο Εξπρεσιονισμός και  ο ντανταϊσμός  πολύ λίγο επηρέασαν την ελληνική ποιητική παραγωγή.

Τα χαρακτηριστικά τους συνολικά:

•   Συνδέουν την τέχνη με τη ζωή  με σκανδαλώδη – συχνά -  αδιαφορία  για τις επικοινωνιακές δυνατότητες με την ποιητική πράξη.
•  τάση για εκφραστική ανανέωση
•  πολύμορφη , δυναμική γλώσσα
•  αμφισβήτηση της λογικής συνοχής του εξωτερικού κόσμου
• έμφαση στη μνήμη και στο ασυνείδητο
•  προκαλούν , συχνά, το συμβατικό γούστο ή τα κοινωνικά ήθη και επικρίνουν την σάπια ηθικολογία του αστικού κόσμου. Πιο ριζοσπαστικοί από τον μοντερνιστές που διατήρησαν το σεβασμό στην παράδοση

ΥΠΕΡΡΕΑΛΙΣΜΟΣ ( αρχές 20^ουαιώνα)

 Οι υπερρεαλιστές είναι έντονα επηρεασμένοι από την ψυχανάλυση. 

• Σύμφωνα μ’ αυτούς  ο άνθρωπος δεν πρέπει να μένει εγκλωβισμένος στην πραγματικότητα της καθημερινής ζωής αλλά να χρησιμοποιεί τη φαντασία, το όνειρο, το ασυνείδητο, σπάζοντας τα δεσμά του ρεαλισμού, της αληθοφάνειας. 
• Αυτόματη γραφή με την οποία ο δημιουργός γράφει χωρίς καμιά επέμβαση της λογικής, δημιουργώντας ένα νέο τρόπο προσέγγισης και γνωριμίας με τον κόσμο . 
• Έμφαση δόθηκε στις σκοτεινές πλευρές του  ανθρώπου, στη φαντασία, το ένστικτο, την επιθυμία, το όνειρο. Ο κύριος σκοπός του ποιητή  δεν είναι να παραγάγει "ωραία" κείμενα, αλλά να μεταβάλει την υπάρχουσα αντίληψη για τον κόσμο, το κληρονομημένο γούστο και κατά συνέπεια να αλλάξει τον ίδιο τον κόσμο.
•  Απόλυτη ελευθερία στο λεξιλόγιο και τη στιχουργική, απρόσμενοι συνδυασμοί λέξεων, εντυπωσιακές εικόνες. 
• Αποκατέστησε  τη ζωντάνια της γλώσσας.

Για τον υπερρεαλισμό διαβάστε και εδώ

Εκπρόσωποι στην Ελλάδα:

 Α. Εμπειρίκος , Ν. Εγγονόπουλος , Ν. Γκάτσος,  Ο. Ελύτης ( από την γενιά του 1930,  διαβάστε εδώ).

Επιρροές από τον υπερρεαλισμό δέχτηκαν όλοι οι μεταπολεμικοί ποιητές.

Μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η ποιητική παραγωγή ανανεώνεται με τις «μεταπολεμικές γενιές», ποιητές που γεννήθηκαν ανάμεσα στο 1920 και 1930.

Πρώτη μεταπολεμική γενιά. ( γεννήθηκαν ανάμεσα στο 1920 και το 1930 )  Α.Αλεξάνδρου , Μ. Αναγνωστάκης, Τ. Λειβαδίτης, Τ. Καρβέλης ,  Μ. Κατασαρός, Τ.Πατρίκιος, Μ.Σαχτούρης,  Γ. Παυλόπουλος, Κ. Κύρου,  Τ.Σινόπουλος, Ν. Καρούζος, Κ. Μόντης, Θ.Κωσταβάρας, κ.α

Δεύτερη μεταπολεμική γενιά ( γεννήθηκαν από το 1930 ως το 1940 ) Κ. Δημουλά, Σ. Τσακνιάς, Τ. Κόρφης, Κ. Χαραλαμπίδης, Κ. Αγγελάκη- Ρουκ κ.α

                           Ο μετασυμβολισμός   

• συνθέτει στοιχεία του  συμβολισμού  και του  μοντερνισμού. 
• Υπαινικτική διαδοχή λέξεων και εικόνων
•  αναζήτηση και αναπόληση της αυθεντικής ζωής
•   συνειρμική λειτουργία της μνήμης
•  αφαιρετικότητα
•  στοχαστικός λόγος
•  ειρωνικός τόνος που  υπονομεύει την πραγματικότητα που θέλουν οι ποιητές  να καταγγείλουν
•  συγκρατημένος λυρισμός
•  πεζολογικός τόνος
•  ασύνδετη αλληλουχία εικόνων.

            Μεταϋπερρεαλισμός/  νεοϋπερρεαλισμός  : 

• μεταφυσικές και υπαρξιακές αναζητήσεις
•  ερμητικότητα, αυτόματη γραφή, έντονο το στοιχείο του παραλόγου.
•  Τραγική αίσθηση της ζωής σε αντίθεση με την αρχικά αισιόδοξη ματιά του μεσοπολεμικού  υπερρεαλισμού
•  Η γλώσσα δεν περιέχει σε έντονο βαθμό το στοιχείο της ανατροπής και της έκπληξης όπως στον μεσοπολεμικό υπερρεαλισμό

                      Υπαρξιακή ή μεταφυσική ποίηση 

• κυρίαρχα θέματα η ζωή και ο θάνατος, η φθορά του χρόνου, οι ανθρώπινες διαψεύσεις, νοσταλγία για το παρελθόν.( Κ.Δημουλά Τ. Βαρβτσιώτης Α. Δικταίος Α. Ο. Αλεξάκης Αγγελάκη- Ρουκ κ.α)

                 Κοινωνική ή πολιτική ποίηση

 έκφραση οργής ή χαμηλόφωνης διαμαρτυρίας για τα τραυματικά πολεμικά ή μετεμφυλιακά βιώματα.
 ( Τ.Πατρίκιος, Μ.Αναγνωστάκης, Τ.Λειβαδίτης, Α.Αλεξάνδρου κ.α)

Γενιά  του 1970

Βαγενάς Μ. Γκανάς  Λιοντάκης Τζένη Μαστοράκη,Πούλιος Φωστιέρης, Η. Λάγιος ,Π. Μπουκάλας κ.α 

•  συγκερασμός παλιών και νέων ρευμάτων
•    τάση φυγής από την πραγματικότητα 
•  στοχαστικότητα
•  μελαγχολία
•  εμπλουτισμός της γλώσσας με παλαιότερους  γλωσσικούς τύπους.  
•  Θέματα : Έρωτας, θάνατος , ο σύγχρονος άνρωπος και τα αδιέξοδά του.

ΠΗΓΕΣ

• Αγάθης Γεωργιάδου, η ποιητική περιπέτεια, εκδόσεις Μεταίχμιο

• Β.Αθανασόπουλου, Οι ιστορίες του κόσμου, εκδόσεις Πατάκη

• J.A.Gudon, Λεξικό λογοτεχνικών όρων και θεωρίας λογοτεχνίας, εκδόσεις Μεταίχμιο

• Γ.Δ.Παγανός, Μοντερνισμός και πρωτοπορίες, εκδόσεις Σαββάλα