Μίλτος Σαχτούρης, Ο Ελεγκτής - οι εικόνες στο σαχτουρικό σύμπαν

Οι εικόνες στο σαχτουρικό σύμπαν

Οι εικόνες βρίσκονται στο κέντρο της ποίησης του Μίλτου Σαχτούρη. Ο   ποιητής , έχοντας τις μισές του ρίζες στο συμβολισμό και τις άλλες μισές στον υπερρεαλισμό ,  μέσω  των εικόνων που « ζωγραφίζει» στα ποιήματά του,  μάς βυθίζει  στις αφώτιστες περιοχές της υπαρξιακής αγωνίας, όπου το Εγώ κατακερματίζεται ανάμεσα σε εικόνες αίματος και  σφαγιασμού.

 "Ο  Ελεγκτής"

Ένας μπαξές γεμάτος αίμα

                   είν’ ο ουρανός

και λίγο χιόνι

έσφιξα τα σκοινιά μου

πρέπει και πάλι να ελέγξω

τ’ αστέρια

εγώ

κληρονόμος πουλιών

πρέπει

έστω και με σπασμένα φτερά

να πετάω.

  Οι εικόνες του Σαχτούρη στηρίζονται σε δύο  πυλώνες- μοτίβα , που διατρέχουν όλο το ποιητικό   του   σύμπαν:

 

Η ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ

• Στο Σαχτούρη οι συμβατικοί όροι της γλώσσας ανατρέπονται.

•  Οι εικόνες του αποκαλύπτουν μια νέα πραγματικότητα που αντιστρέφει τη «λογικά» αναμενόμενη.

•  Κάθε αξία , γνωστή σ΄εμάς, καταρρέει και στη θέση της αναδύεται μια εικόνα, μια αλήθεια τόσο φρικιαστική που προκαλεί τρόμο.

•  Στην ποίηση του Σαχτούρη είναι όλα αναποδογυρισμένα, τα πάνω κάτω. Η φυσική τάξη ή σειρά ή λειτουργία των πραγμάτων  παύει να  υφίσταται ,μέσα  στον απογυμνωμένο ποιητικό λόγο του. 

•   Η ζωγραφιά που λογικά θα μας παρέπεμπε στη χαρά, στο φως, στην ελπίδα  στο ποίημα του Σαχτούρη γίνεται μαχαίρι που πληγώνει,γίνεται  φονικό όργανο.

 Η κιθάρα που παίζει μουσική ζωοδοτική μεταμορφώνεται σε όπλο,

 περίστροφο  που μόνο το θάνατο και το Κακό μπορεί να θυμίσει.

Ο ζωγράφος έχει μέσα στην καρδιά του

μια ζωγραφιά

 έχει μέσα στο κεφάλι του ένα μαχαίρι

θέλει να βγάλει τη ζωγραφιά

 θέλει να βγάλει το μαχαίρι να σκίσει τη ζωγραφιά

Ο φίλος μου έχει ένα περίστροφο

 εγώ έχω μια κιθάρα

όταν οπλίζω την κιθάρα

το περίστροφο παίζει μια εξαίσια  μουσική

 όταν σκοτώνω με την κιθάρα 

[ Έξι στιγμές ]

 Ο κήπος, τόπος χρωμάτων , ζωής και

 ομορφιάς  

 μεταμορφώνεται σε τόπο φρίκης όπου τίποτε

 δεν θυμίζει την αρχική του λειτουργία ·

 όλα υπάρχουν ανάποδα :

Ὁ κῆπος

Μύριζε πυρετὸς
κῆπος δὲν ἤτανε αὐτὸς
κάτι παράξενα ζυγαριὰ μέσα του
περπατοῦσαν
στὰ χέρια τὰ παπούτσια τους
φοροῦσαν
τὰ πόδια τους ἦταν μεγάλα ἄσπρα
καὶ γυμνὰ
κάτι κεφάλια σὰν ἄγρια φεγγάρια ἐπιληπτικὰ
καὶ κόκκινα τριαντάφυλλα ξάφνου
φυτρώνανε
γιὰ στόματα
ποὺ ὁρμοῦσαν καὶ τὰ ξέσκιζαν
οἱ πεταλοῦδες-σκύλοι

Στον Ελεγκτή ο αναμενόμενα λουλουδιασμένος μπαξές του ουρανού αναδύεται αιματοβαμμένος , γεγονός που παραπέμπει  στις τραυματικές εμπειρίες που έζησε ο ποιητής: Β΄ παγκόσμιος πόλεμος, γερμανική κατοχή, Εμφύλιος , μετεμφυλιακές αντιπαλότητες στην Ελλάδα. Όλες αυτές οι εμπειρίες έχουν στοιχειώσει   τον ποιητικό του λόγο.

ΤΑ ΧΡΩΜΑΤΑ

Τα εικαστικά στοιχεία στην ποίησή του είναι πολλά και χαρακτηριστικά. Φαίνεται πως ο Σαχτούρης συλλαμβάνει εικαστικά τον κόσμο κι ύστερα  τον μετατρέπει σε ποιητική έκφραση. Ο ίδιος έχει ομολογήσει: «Η ζωγραφική με βοήθησε πολύ στην ποίησή μου. Ορισμένα ποιήματά μου βγήκαν από οράματα ζωγράφων που είχα δει, και από εικόνες εν γένει. Αλλά αγαπώ και τη ζωγραφική σαν ζωγραφική. Αν δεν ήμουν ποιητής, θα ήθελα να είμαι ζωγράφος. Αυτά που ζωγραφίζω εγώ είναι ποιήματα, δεν είναι ζωγραφιές»

Ο Σαχτούρης  ζωγράφιζε με μολύβι κοντά στα ποιήματά του · όχι  βέβαια συχνά , αλλά πάντως φαίνεται πως οι ζωγραφιές του λειτουργούν όπως στο Λόρκα ή στο Ρίτσο, ως αυτοσχόλια .Η εικονοποιία του παραπέμπει στη ζωγραφική και  εξαιτίας του πλούτου των χρωμάτων με τα οποία «παίζει» ποιητικά.

    Η απόλυτη κυριαρχία των ρημάτων και των ουσιαστικών στην ποίησή του υποστηρίζει    αυτή την  "εικονιστική" του  πρόθεση :  η παρουσίαση της εικόνας με τα ουσιαστικά και η  κινητική ανάπτυξή  της με τα ρήματα  .

Ο εξπρεσιονισμός  μοιάζει να  εμπνέει την ποίησή του, όχι μόνο ως τάση στη ζωγραφική αλλά και σαν ένας τρόπος διαμαρτυρίας για την ασχήμια του κόσμου που ζούμε, σαν μια τραγική της ζωής έκφραση που εκφράζεται μέσα από την παραμόρφωση της πραγματικότητας.

Η εικονοποιία του Σαχτούρη θα μπορούσε να αποδοθεί σχηματικά ως εξής  *:

Τα χρώματα που κυριαρχούν στα ποιήματά του είναι :

Το άσπρο  ως το χρώμα που εκφράζει τη λύτρωση, το όραμα, την ελπίδα, τη φωτεινότητα, την ηρεμία.

Το μαύρο ως δηλωτικό της απώλειας, του θανάτου του Κακού, της άρνησης, της σιωπής

Το κόκκινο ως σύμβολο του αίματος και της ζωής, της φωτιάς που είναι καθαρτήρια και καταστροφική συνάμα· της αγάπης, του πάθους , του θυμού

Μέσα απ΄όλα αυτά καταλαβαίνουμε πως  ο Σαχτούρης επιβάλλεται στην περιοχή των αισθήσεων για να τις χρησιμοποιήσει ως όχημα εισόδου στον κόσμο του παράλογου και του φανταστικού.
Στον κόσμο που τον ονειρεύτηκε ως παράδεισο αλλά τον εισέπραξε σαν τραγωδία αφανέρωτη.

ΠΗΓΕΣ

•  ( *  η  ανεστραμμένη πυραμίδα της σαχτουρικής εικονοπλασίας  έχει διατυπωθεί από τον Β. Χατζηβασιλείου. Πράγμα, ιδέα, σύμβολο : Ο ρόλος της εικόνας)

• Γ.Δάλλας Εισαγωγή στην ποιητική του Μίλτου Σαχτούρη  Αθήνα, Κείμενα, 1979

• Για τον Σαχτούρη, Κριτικά κείμενα, εκδόσεις Αιγαίον, 1998