Ποιήματα για παράλληλη ανάγνωση με το Δαρείο του Καβάφη

Κινύρας, βασιλιάς και ιεροφάντης

Κώστας  Μόντης

Ο θώρακας του Κινύρα
 
από τη συλλογή Αγνώστω Ανθρώπω (1968).

Υπήρξαν πολλοί οι επικριτές του Κινύρα

 πως άλλα του ζητήθηκαν κι άλλα έδωσε,

πως απέκρουσε την Ιστορία, πως πρόσφερε απλώς ένα θώρακα

 για την εκστρατεία της Τροίας.

—Τίποτα περισσότερο δεν ήταν δυνατό, βέβαια,

να περιμένει κανείς από ένα ποιητή, είπαν.

— Μπορεί να κυβερνά ένας ποιητής

και μάλιστα σε τέτοιες κρίσιμες στιγμές; είπαν.

Ένας τρίτος είπε πως όλα εκείνα τα ποικίλματα

δεν ήταν δυνατό ν’ αντισταθμίσουν

την οφειλόμενη ανθρώπινη προσφορά.

Άλλος είπε πως ακριβώς και μόνο το γεγονός

πως τόσο βαρύτιμο έκανε το θώρακα ο Κινύρας

αποδείκνυε πως ένιωθε

κάτι άλλο σημαντικό παρέλειπε.

Κι ένας τελευταίος – ποιητής κι αυτός-

ο Εύκλος απ΄το Κούριο

είπε – δε νομίζω από αντιζηλία –

πως ούτε καν την ποίηση  

δεν ήξερε ο Κινύρας να θέσει υπεράνω όλων

- που ως φαίνεται ήθελε -

γιατί πώς θα΄ταν , αλήθεια, νοητό

όταν θα μιλούσε ο Όμηρος

για τους Κύπριους ήρωες-

να μην είχε παρά ένα κενό θώρακα να τραγουδήσει,

να μην είχε παρά ένα κενό θώρακα να περιγράψει,

όσο πολύτιμο;

ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Κινύρας

Μυθικό πρόσωπο. Θεωρείται ο πρώτος βασιλιάς της Κύπρου και ο πρώτος ιερέας της Αφροδίτης στο νησί. Σύμφωνα με μια παράδοση, ήταν γιος του Άδωνη, γενάρχης του ιερατικού γένους των Κινυριδών και ιδρυτής της Πάφου. Συνέθεσε ύμνους προς τιμή της Αφροδίτης και θεωρείται ο πρώτος λυρικός ποιητής του νησιού. Εκτός από βασιλιάς  φέρεται να είναι και δημιουργός πολιτισμού (υλικού και πνευματικού) στην Κύπρο. Από τη μια, του αποδίδονται μια σειρά τεχνικών εφευρέσεων που έχουν να κάνουν με τη μεταλλουργία. Από την άλλη, ήταν  περίφημος μουσικός, λυριστής και σε αυτήν την ικανότητα λένε πως οφείλει το όνομά του. Ήταν  χρησμολόγος, δηλαδή προφήτης και ποιητής, και ως εκ τούτου μπορεί να θεωρηθεί πιθανώς γενάρχης της κυπριακής λογοτεχνίας.

Κατά τη Βιβλιοθήκη Απολλοδώρου ο Μενέλαος, ο Οδυσσέας και ο Ταλθύβιος πήγαν και βρήκαν τον Κινύρα προκειμένου να εξασφαλίσουν τη συμμετοχή του στον Τρωικό Πόλεμο. Ο Κινύρας υποσχέθηκε να στείλει 50 πλοία, αλλά τελικώς έστειλε μόνο ένα πραγματικό πλοίο, ενώ τα άλλα 49 ήταν πήλινα ομοιώματα πλοίων! Με τον τρόπο αυτό εξαπάτησε τους Ελλαδίτες. Επίσης  ο Κινύρας  έστειλε στον Αγαμέμνονα - για να έχει την εύνοιά του - τον περίφημο και θαυμαστής τέχνης θώρακα, τον οποίο περιγράφει ο Όμηρος στην Ιλιάδα 

Λ, 20-28

Το στήθος σκέπασ’ έπειτα με θώρακα οπού δώρον

φιλοξενίας άλλοτε του έδωκε ο Κινύρας,

ότι το μέγα άκουσμα στην Κύπρον είχε φθάσει

που αρμένιζαν οι Αχαιοί ν’ ανέβουν εις την Τροίαν.

Όθεν εφιλοδώρησεν αυτός τον βασιλέα

και δώδεκα είχε ο θώρακας κλωστές από χρυσάφι,

δέκ’ από μαύρον χάλυβα κι είκοσι κασσιτέρου.

Ο θώρακας , που είναι έξοχο δείγμα μεταλλοτεχνίας, όπως συνάγεται από τη λεπτομερή περιγραφή του στη συνέχεια της ίδιας ραψωδίας, μαρτυρεί τον πλούτο και την ανώτερη κοινωνική θέση του δωρητή και εμμέσως το βασιλικό αξίωμά του.

Εύκλος

 Προομηρικός ποιητής και χρησμολόγος από τη Σαλαμίνα (της Κύπρου). Προφήτεψε τη γέννηση του Ομήρου στη Σαλαμίνα της Κύπρου 

ΣΥΓΚΡΙΣΗ του "Δαρείου "του Καβάφη και του "Θώρακα του Κινύρα" του Κ.Μόντη

( ενδεικτική  βέβαια. Ας την συμπληρώσουμε μαζί !)

• Και στα δύο ποιήματα ο μηχανισμός της ποιητικής δημιουρ­γίας  στηρίζεται  σε ιστορικά / μυθικά  γε­γονότα   μέσω  των οποίων υποβάλλουν προσωπικά βιώματα ή σκέψεις για το παρόν. Η ιστορική ύλη γίνεται η κυρίαρχη κρούστα που επικαλύπτει και σκεπάζει τα ποιήματα  σε ολόκληρη την έκτασή τους · αυτή η ολική επικάλυψη των  ποιημάτων   δημιουργεί συνθήκες θεματικής απόκρυψης

• Έντονο θεατρικό στοιχείο

• Δραματικότητα, συγκρούσεις ανάμεσα στα πρόσωπα και στις εξωτερικές συνθήκες

• Δύο ποιητές , Φερνάζης και Κινύρας, γίνονται το όχημα για να εκθέσει ο ποιητής τον προβληματισμό του για την Ποίηση και την εμπλοκή της με την Ιστορία. Η ποίηση διαλέγεται με την Ιστορία, το ιστορικό γεγονός διαμορφώνει στάση  ζωής. Ο Κινύρας δεν είναι άνθρωπος του πολέμου και δεν θέλει να συμμετέχει ενεργά στην πανελλήνια σύρραξη του Τρωικού  πολέμου.Ο πόλεμος πάντως εξωθεί και τους δύο ήρωες- ποιητές να πάρουν στάση απέναντι του , τους εξωθεί σε επιλογές και ιεραρχήσεις ." Το θέμα είναι τώρα τις λες " θα τους ρωτούσε ο Μ.Αναγνωστάκης...

• Οι επικριτές των δύο ποιητών ( που υποστηρίζουν και τη δραματική ειρωνεία του ποιήματος). Στο «θώρακα του Κινύρα» οι επικριτές που φανερά μιλούν στο ποίημα τού καταλογίζουν την απουσία των κυπρίων ηρώων από τον Τρωικό πόλεμο · μόνο ένα χρυσοποίκιλτο  θώρακα έστειλε στον Αγαμέμνονα, ενώ θα μπορούσε  να δώσει « την οφειλόμενη ανθρώπινη προσφορά». Άφησε τους Κύπριους ήρωες έξω από την αθανασία που θα τους προσέφερε η «πένα» του Ομήρου · ένα «κενό θώρακα» είχε μόνο να περιγράψει ο Όμηρος , από την πλευρά των Κυπρίων.Ο Κινύρας, μέσα από τα λόγια των επικριτών του παρουσιαζόμενος στο ποίημα, μπαίνει στο στόχαστρο της κριτικής, της αμφισβήτησης · οι επικριτές μιλούν απαξιωτικά :

«Τίποτα περισσότερο δεν ήταν δυνατό, βέβαια,  να περιμένει κανείς από ένα ποιητή, είπαν.»

• Η « αλαζονεία» ( αναπόφευκτη;)  του καλλιτέχνη που θέτει σε προτεραιότητα τη θέση του στον ιδανικό κόσμο της Τέχνης

• Οι διλημματικές / δραματικές  καταστάσεις  ( « μπορεί να κυβερνά ένας ποιητής ;» ).Ο ρόλος του ποιητή στην κοινωνία δεν συμπίπτει με το ρόλο της ίδιας της Ποίησης.

• Ειρωνεία,  που έρχεται να ανατρέψει τη σοβαρότητα της Ιστορίας

• Ο νοηματικός χρωματισμός μέσω της στίξης

 Δίνονται παρακάτω  άλλα δύο ποιήματα που η συνομιλία τους με τον Καβαφικό Δαρείο  δεν χρειάζεται, νομίζω, περαιτέρω υποστήριξη

 

 Λουκάς Κούσουλας

 

Καβάφης, «Δαρείος»

Καημένος Φερνάζης…

Του΄πεσε καν ελαφριά

η πολιορκία πρώτα, η κατοχή μετά;

Είχε μεγάλα μπλεξίματα;

Εδέησε άραγε να ξεγλυστρήσει;

πέρασε στα βουνά, επέζησε;

Πέτυχε τέλος την ευκαιρία;

τελείωσε καμιά φορά το «Δαρείο» του ;

Γιώργος Χουλιαρας

Το όνειρο του Φερνάζη

Μες στις στυφές ανταύγειες πάνω στην πέτρα ακουγόταν

 κούφιο το δικό μου χέρι · έγραφα όλη μέρα

και ήταν κουρασμένο

με βασανίζει η σφοδρή σύνθεση, ώρες ώρες αναρωτιέμαι

 αν αξίζει τους επαίνους, τις τιμές

και τα λεφτά που παίρνω

είχε τελειώσει πια το ποίημα-παραγγελία

για τον πανούργο και φιλοκτόνο πρόγονο

του τιμημένου βασιλιά μας —

όταν μου έφεραν τα δυσάρεστα νέα

για την προέλαση των Ρωμαίων (πολύ φοβάμαι σε λιγάκι ότι λατινικά καλά

 θα πρέπει να μαθαίνω)

Τότε απότομα θυμήθηκα το όνειρο της περασμένης νύχτας

 που είχα εντελώς ξεχάσει — δεν τα πολυπιστεύω εγώ

 όνειρα, χρησμούς και προφητείες (κρατούνε βέβαια τον κόσμο στη σειρά του)

Να σου γράψω όσα θέλεις

Είχα δει πως, φορτωμένος ειδήσεις του μέλλοντος,

 εμφανίστηκα μέσα στον ύπνο του ερασιτέχνη

κατόπιν διάσημου Αλεξανδρινού ποιητή Καβάφη

απόγεμα Μάη του ’17 ήταν, πρόσεξα στο ημερολόγιο

μισοκοιμόταν ταραγμένος στην καρέκλα του — θα πρέπει

να ’γραφε κι αυτός κάποιο δικό του ποίημα όλη μέρα·

βρήκα την ευκαιρία (για μια στιγμή μέσ’ από τ’ όνειρό του

γλίστρησα κρυφά) ξετρύπωσα στην πόλη

Μόνο ο αιγυπτιώτης ήλιος απόλυτα ατάραχος φαινόταν

να βυθίζεται μες στο λιμάνι — παντού τριγύρω μου

απ’ όλα τα σημεία του ορίζοντα η μυρουδιά του μακελειού

καβγάδες διχάζανε τους αδελφούς της γλώσσας μου

και στην πατρίδα το πρώιμο καθρέφτισμα

μιας ατέλειωτης προσφυγιάς ήδη σκοτείνιαζε

τα μάτια^- απερίγραπτη η ταραχή και στην αγορά

μεγάλο κακό, κάτι σαν αλλαγή προμηνύονταν στη μακρινή Σκυθία

Γυρνούσα σκεφτικός, σάλια ξερά στις ζάρες του λαιμού μου

το δίχως άλλο τέτοιες καταστάσεις

όλο αναβολές στα σχέδια του ποιητή θα προκαλούσαν

Θα ’θελα πολλά να τον ρωτήσω πριν επιστρέφω, όταν

Απροσδόκητα στο τσάκισμα του δρόμου βλέπω

πάνω μου να ορμά μέσα από τα χαρακώματα

του ύπνου εκείνος ο Καβάφης

το γλυκό του πρόσωπο αγνώριστο μάσκα των αερίων

Στον ακριβό μου δούλο που ανησύχησε απ’ τις φωνές κι έτρεξε

έθεσα ευθύς το ερώτημα που με απασχολούσε

τι να σκεπτόταν άραγες ο ποιητής που όλη μέρα

έγραφε το ποίημά του;

Δεν περιμένω βέβαια να μου δώσει κανείς απάντηση

—  ποιος τούτο το επάγγελμα στις μέρες μας καταλαβαίνει