ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Α΄ΛΥΚΕΙΟΥ, ΘΕΜΑΤΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ

Στις προαγωγικές εξετάσεις του Ιουνίου στο σχολείο μας δώσαμε τα ακόλουθα θέματα στο μάθημα της Λογοτεχνίας .Όχι ακριβώς όπως τα βλέπετε, επιλέξαμε κάποιες ερωτήσεις.

Εδώ δίνονται όλες οι ερωτήσεις που μπήκαν στο τραπέζι της συζήτησης , για διευκόλυνση όσων αναζητούν ασχολούνται με το θέμα.

ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Α΄ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ  ΤΗΣ  ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Να επιλέξετε μια από τις δύο ενότητες που σας δόθηκαν

 

ΜΕΡΟΣ Α΄

ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΤΑ  ΦΥΛΑ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

 Γ.Θεοτοκά,  Αργώ

Η Αργώ είναι το πρώτο μυθιστόρημα του Γ. Θεοτοκά (1905-1966)  και αποτελεί σταθμό για τα Γράμματα μας από την άποψη ότι έρχεται να συνδέσει την ελληνική πεζογραφία με το ευρωπαϊκό μυθιστόρημα.

Το προσφυγικό πρόβλημα, η πολιτική αστάθεια και ο αριβισμός μιας μερίδας τον πολιτικού κόσμου, το στρατιωτικό πραξικόπημα και η αβεβαιότητα για την επιβίωση του ελληνικού κράτους, αποτελούν το ιστορικό πλαίσιο της Αργώς.

Ένας από τα βασικά πρόσωπα του μυθιστορήματος είναι ο Δαμιανός Φραντζής· κατάγεται από παλιά  οικογένεια εμπόρων της Πόλης, που έχει αυτή ξεπέσει  οικονομικά.

«Σαν ο Δαμιανός τελείωσε τη τρίτη του ελληνικού, ο γερο-Φραντζής είπε  πως αρκετά γράμματα είχε μάθει και ήτανε καιρός να πιάσει δουλειά. Ο  μικρός θα δεκατριώ ή δεκατεσσάρω χρονώ. Μόλις άρχιζε να α­ποκτά μια συνείδηση κάπως καθαρή του κόσμου και τον κατείχε κιόλας το πάθος της γνώσης. Ρουφούσε αχόρταστα ό,τι έντυπο του έπεφτε στα χέρια, λαϊκά αναγνώσματα. εφημερίδες, εκκλησιαστικά βιβλία. Το ασχημάτιστο και ερεθισμένο πνεύμα  του δεν μπορούσε να σταματήσει  πουθενά, γλιστρούσε απάνω απ΄όλα  αυτά τα απλοϊκά διαβάσματα προς όλες τις μεριές, προμάντευε θολά και λαχταρούσε κάποιες ανώτερες περιοχές της μάθησης. Δεν ήξερε βέβαια τι νόημα είχαν αυτά τα άγνωστα πράματα που τον σαγήνευαν τόσο. Ακολουθούσε αυθόρμητα την ορμή της ψυχής του, που τον έσερνε προς τα εκεί, και ονειρευότανε να γίνει μια μέρα έ­νας μεγάλος δάσκαλος που να κατέχει καλά, με τα δυο του χέρια, όλην τη σοφία των ανθρώπων, όλα τα βιβλία, όλα τα «γράμματα», και να μοιράζει γενναιόδωρα αυτούς τους θησαυρούς στους τριγυρινούς του. Η ικανότη­τα του να μαθαίνει ήτανε καταπληκτική κι η υπεροχή του αναγνωρισμένη σ' όλο το σχολειό από δασκάλους και μαθητές.

Μόλις πληροφορήθηκε τις προθέσεις του πατέρα του, να τον σταματήσει από το σχολείο,  ο μικρός έμπηξε τα κλάματα  και τις φωνές. Δεν ήθελε, δεν μπορούσε να αρνηθεί τα βιβλία του και τα όνειρα του. Ζήτησε βοήθεια τριγύρω του, μα ούτε η μάνα του ούτε οι αδελφές τον ήταν ικανές να καταλάβουν τον καημό του. Τον ψευτοπαρηγόρησαν λιγάκι και ύστερα τον κορόιδεψαν και του γύρισαν τις πλάτες. Ο  μικρός μαζεύτηκε σε μια γωνιά, χτυπούσε το στήθος του με τις γροθίτσες του ούρλιαζε μες στους λυγμούς του:

θέλω γράμματα! θέλω γράμματα!

Ο Παπασίδερος* τόλμησε κάποτε να ανακατωθεί.

Το παιδί αγαπά  τα γράμματα, είπε. Πρέπει να σπουδάσει αφού είναι θέλημα Θεού.

Το γένος έχει ανάγκη από πολλά γράμματα, αποκρίθηκε απότομα και ξερά ο γερο-Φραντζής, το γένος έχει ανάγκη από παράδες. Με τους παράδες θα αρματώσουμε καράβια και θα κάνουμε στρατό και θα ξανα­πάρουμε την Πόλη και την Αγια-Σοφιά, να γίνει το θέλημα του Θεού.

Κι  ενώ ο παπάς κάτι προσπαθούσε να αντιλογήσει, ο γέρος, βρόντησε τη γροθιά του απάνω στο τραπέζι και ξεφώνισε:

Σκασμός, παπά! Αφέντης είμαι στο σπιτικό μου και δεν έχω να δώσω λόγο μηδέ σ' εσένα μηδέ στο ντοβλέτι*.

Και με τη φωνάρα του ο Δαμιανός τρόμαξε τόσο πολύ που του κοπήκανε μονομιάς τα δάκρυα και τις γυναίκες τις έπιασε πανικός και βγήκανε στο δρόμο και κρυφομιλούσανε φοβισμένες με τις γειτόνισσες.

Ο Παπασίδερος μάζεψε τα ράσα του κι έφυγε αμίλητος. Ο γερο-Φραντζής ήτανε πρεσβύτερος του και το κάτω της γραφής αφέντης ήτανε, ό­πως έλεγε. Δικαίωμα του να κανονίζει κατά το κέφι του τις τύχες της γυ­ναίκας του και των παιδιών του. Οι τριγυρινοί χρωστούσανε νε σέβονται τη νόμιμη εξουσία του οικογενειάρχη και να μην του δημιουργούνε ζιζά­νια. Τέτοια ήτανε τότε, στις πολιτικές συνοικίες, η καθιερωμένη τάξη των πραγμάτων.

Ο μικρός στρώθηκε κάποτε στη δουλειά θέλοντας και μη. Βοηθούσε όλη μέρα τον πατέρα στο μαγαζί ή έτρεχε στα ψώνια και στα θελήματα από τη μιαν άκρη της Πόλης στην άλλη, φορτωμένος ζεμπίλια και μπόγους. Το βράδυ, σαν έκλεινε το μαγαζί, καθότανε με τις ώρες στο φως του κεριού, να μετρά τις εισπράξεις της ημέρας και να κρατά τα κατάστιχα. Γυρνούσε σπίτι του, αργά τη νύχτα βουτηγμένος στη λάσπη, κατάκοπος, ζαλισμένος, μην ακούοντας ποτές έναν καλό λόγο από κανέναν. Μονάχα γκρίνιες,

κα­βγάδες, κλαψιαρίσματα και το μουγκρητό του πατέρα, που τον κυνηγούσε, παντού.

Αυτή η κατάσταση βάσταξε μερικούς μήνες. Ο Δαμιανός, παρά την κούρασή του και παρά τις φωνές, που δεν τον άφηναν ούτε μια μέρα να ηρεμήσει, δεν εννόησε να το βάλει κάτω. Στριφογύριζε συνεχώς τα μεγάλα σχέδια του στο κεφάλι του και πάσχιζε  να κλέψει καμιάν ώρα από τη δουλειά ή τον ύπνο για να τον αφιερώσει στα αγαπημένα του «γράμματα». Είχε  φτιάσει κρυψώνες στις πιο απόμερες γωνιές του σπιτιού, του μαγαζιού για να  χώνει τις ξέθαβε και τις μελετούσε σαν ήτανε μόνος. Άλλοτε πάλι  κατόρθωνε το σκάσει στις ακτές του Τοπχανά ή του Ντολμά- Μπαξέ, ξαπλωνόταν  σε κανέναν έρημο κήπο και διάβαζε ή ονειροπολούσε, κοιτάζοντας τα νερά του Βοσπόρου. Τον έπιανε τότες ένα βαρύ παράπονο κι έκλαιγε μοναχός με       το πρόσωπο χωμένο στα χορτάρια. Ο γερο Φραντζής, σαν τον τσάκωνε να διαβάζει, τον έδερνε και του  έσκιζε τα βιβλία, φωνάζοντας τον τεμπέλη, χασομέρη και παράσιτο. Οι  γυναίκες παρακολουθούσαν τις σκηνές από μακριά, χωρίς να μιλούν, μα, σαν ξεθύμαινε ο γέρος, μάλωναν κι αυτές το αγόρι με τη σειρά τους:

Γιατί μωρέ πεισματάρικο, δεν κάνεις το θέλημα του αφέντη σου, να ησυχάσει τα αυτός, να ησυχάσουμε κι εμείς από τα νεύρα του και τις φω­νάρες τον. που πάει να μας ξεμυαλίσει; Γιατί, μωρέ μυξιάρικο, δε λυπά­σαι τη μάνα σον και  τις αδερφές σου;

θέλω γράμματα! αποκρινότανε κλαίγοντας το παιδί.

Έ να τέτοιο ξυλοκόπημα πιο γερό ίσως από τα άλλα, έκρινε την κατά­σταση. Ο Δαμιανός, ένα βράδυ, το 'σκασε από το σπίτι του και κανείς δεν τον είδε τρεις ολόκληρες μέρες. Περιπλανήθηκε μες στην Πόλη, χειμώνα καιρό, σα χαμένο σκυλί, και κοιμήθηκε ο Θεός ξέρει πού. Μονάχα το τρί­το βράδυ πρόβαλε στην πύλη της Παναγιάς, κουρελιασμένος, καταλασπωμένος, δαρμένος από τον πυρετό κι από την πείνα, για να ζητήσει τη βοήθεια του Παπασίδερου..»

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Το απόσπασμα προέρχεται από το μυθιστόρημα Αργώ του Γ.Θεοτοκά. Η δράση του ξετυλίγεται στην τρίτη δεκαετία του 20ού αιώνα. Παρουσιάζει την  εποχή, μετά το τέλος του Α' Μεγάλου Πολέμου και τη Μικρασιατική Κατα­στροφή, με τα κοινωνικά της προβλήματα. Tο πλήθος των ηρώων κινείται γύρω από τον ίδιο πόλο: τις τάσεις μιας γενιάς αισιόδοξης και δημιουργικής, που οι συνεχείς εθνικές καταστροφές την οδήγησαν σε βαθιά απογοήτευση.

Μέσα σε αυτό το ιστορικό πλαίσιο, πώς σκιαγραφείται η προσωπικότητα του πατέρα και πώς κατά την άποψή σας συνέβαλαν οι ιστορικές συνθήκες στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς του;

2. Πώς εξηγείτε το γεγονός ότι  ο πατέρας  αρνείται στον γιό του να μάθει γράμματα; Πώς τον κρίνετε με τα δεδομένα της εποχής μας;

3. Να ταυτιστείτε με  το νεαρό Δαμιανό Φραντζή και να γράψετε μία παράγραφο 100 λέξεων από το ημερολόγιό του μετά από την σύγκρουση με τον πατέρα του.

4. Πώς σκιαγραφείται η προσωπικότητα και ο ρόλος της μητέρας στο αφήγημα; Ποια είναι η σχέση της με τον πατέρα και με το παιδί ;

5. Η τριτοπρόσωπη αφήγηση βοηθάει τον Θεοτοκά να κρατήσει αποστάσεις από τους ήρωές του, να τους δει αντικειμενικά, υιοθετώντας όμως την οπτική γωνία αυτού που κάθε φορά έρχεται στο προσκήνιο. Πολλές φορές διακρίνουμε στην αφήγηση έναν ιδιότυπο "διάλογο" ανάμεσα στις απόψεις του συγγραφέα και του ήρωα. Να αποδείξετε την παραπάνω θέση με συγκεκριμένες αναφορές στο  κείμενο

6. Ο συγγραφέας ενδιαφέρθηκε κυρίως για τα “ζωντανά πρόσωπα” των μυθιστορημάτων. Εσείς θα χαρακτηρίζατε “ζωντανά” τα πρόσωπα του Θεοτοκά στα συγκεκριμένα αποσπάσματα; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

7. « Στην Αργώ του Θεοτοκά βασικό θέμα τους είναι η ελευθερία, η ανάγκη της ελευθερίας, η αναζήτησή της σε διάφορα επίπεδα.»Δ.Τζιόβας .Να σχολιάσετε την παραπάνω θέση με αναφορές στο κείμενο

8. Ποιες αξίες και στάσεις ζωής προβάλλονται στο κείμενο;

9. Ποιος είναι ο κεντρικός λογοτεχνικός χαρακτήρας; Να περιγράψετε τα βασικά  του χαρακτηριστικά. Συμμορφώνεται με τα στερεότυπα που χαρακτηρίζουν  τη θέση του στην οικογένεια;

10. Ποια είναι η ταυτότητα του αφηγητή στο απόσπασμα ; Ας υποθέσουμε τώρα ότι τα γεγονότα τα αφηγείται ο ίδιος ο Δαμιανός Φραντζής. Γράψτε ένα κείμενο μιας παραγράφου με τη δική του φωνή και από τη δική του οπτική γωνία

Β ΜΕΡΟΣ

ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ

ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ

Πρωτομαγιά

 Τοῦ Μαϊοῦ ροδοφαίνεται ἡ μέρα
ποὺ ὡραιότερη φύση ξυπνάει
καὶ τὴν κάνουν λαμπρὰ καὶ γελάει
πρασινάδες, ἀχτίδες, νερά.

Ἄνθη κι ἄνθη βαστοῦνε στὸ χέρι
παιδιὰ κι ἄντρες, γυναῖκες καὶ γέροι
ἀσπροεντύματα, γέλια καὶ κρότοι,
ὅλοι οἱ δρόμοι γιομάτοι χαρά.

Ναί, χαρεῖτε τοῦ χρόνου τὴ νιότη,
ἄνδρες, γέροι, γυναῖκες  και  παιδιά

 ΚΩΣΤΑΣ ΒΑΡΝΑΛΗΣ

«τὸ φῶς ποὺ καίει»

Νὰ σ᾿ ἀγναντεύω, θάλασσα, νὰ μὴ χορταίνω
ἀπ᾿ τὸ βουνὸ ψηλὰ
στρωτὴ καὶ καταγάλανη καὶ μέσα νὰ πλουταίνω
ἀπ᾿ τὰ μαλάματά σου τὰ πολλά.

Νὰ ταξιδεύουν στὸν ἀγέρα τὰ νησάκια, οἱ κάβοι,
τ᾿ ἀκρόγιαλα σὰ μεταξένιοι ἀχνοὶ
καὶ μὲ τοὺς γλάρους συνοδιὰ κάποτ᾿ ἕνα καράβι
ν᾿ ἀνοίγουν νὰ τὸ παίρνουν οἱ οὐρανοί.

Ξανανιωμένα ἀπ᾿ τὸ λουτρὸ νὰ ροβολᾶνε κάτου
τὴν κόκκινη πλαγιὰ χορευτικὰ
τὰ πεῦκα, τὰ χρυσόπευκα, κι᾿ ἀνθὸς τοῦ μαλαμάτου
νὰ στάζουν τὰ μαλλιά τους τὰ μυριστικά.

Κι᾿ ἀντάμα τους νὰ σέρνουνε στὸ φωτεινὸ χορό τους
ὡς μέσα στὸ νερὸ
τὰ ἐρημικὰ χιονόσπιτα-κι᾿ αὐτὰ μὲς στ᾿ ὄνειρό τους
νὰ τραγουδᾶνε, ἀξύπνητα καιρό.

Ἔτσι νὰ στέκω, θάλασσα, παντοτεινὲ ἔρωτά μου
μὲ μάτια νὰ σὲ χαίρομαι θολὰ
καὶ νά ῾ναι τὰ μελλούμενα στὴν ἅπλα σου μπροστά μου,
πίσω κι᾿ ἀλάργα βάσανα πολλά.

Ὡς νὰ μὲ πάρεις κάποτε, μαργιόλα σύ,
στοὺς κόρφους σου ἀψηλά τους ἀνθισμένους
καὶ νὰ μὲ πᾶς πολὺ μακρυὰ ἀπ᾿ τὴ μαύρη τούτη Κόλαση,
μακρυὰ πολὺ κι᾿ ἀπὸ τοὺς μαύρους κολασμένους .

  

 ΟΔΥΣΣΕΑΣ    ΕΛΥΤΗΣ

  Ἡλικία τῆς γλαυκῆς θύμησης

Ἐλαιῶνες κι ἀμπέλια μακριὰ ὡς τὴ θάλασσα
Κόκκινες ψαρόβαρκες μακριὰ ὡς τὴ θύμηση
Ἔλυτρα χρυσὰ τοῦ Αὐγούστου στὸν μεσημεριάτικο ὕπνο
Μὲ φύκια ἢ ὄστρακα. Κι ἐκεῖνο τὸ σκάφος
Φρεσκοβγαλμένο, πράσινο, ποὺ διαβάζεις ἀκόμη
στὴν εἰρήνη τὸν κόλπου τῶν νερῶν ἔχει ὁ Θεός.

Περάσανε τὰ χρόνια φύλλα ἢ βότσαλα
Θυμᾶμαι τὰ παιδόπουλα τοὺς ναῦτες ποὺ ἔφευγαν
Βάφοντας τὰ πανιὰ σὰν τὴν καρδιά τους
Τραγουδοῦσαν τὰ τέσσερα σημεῖα τοῦ ὁρίζοντα.
Κι εἶχαν ζωγραφιστοὺς βοριάδες μὲς στὰ στήθια.

Τί γύρευα ὅταν ἔφτασες βαμμένη ἀπ᾿ τὴν ἀνατολὴ τὸν ἥλιου
Μὲ τὴν ἡλικία τῆς θάλασσας στὰ μάτια
Καὶ μὲ τὴν ὑγεία τὸν ἥλιου στὸ κορμὶ - τί γύρευα
Βαθιὰ στὶς θαλασσοσπηλιὲς μὲς στὰ εὐρύχωρα ὄνειρα
Ὅπου ἄφριζε τὰ αἰσθήματά του ὁ ἄνεμος;
Ἄγνωστος καὶ γλαυκὸς χαράζοντας στὰ στήθια μου
τὸ πελαγίσιο του ἔμβλημα.
Μὲ τὴν ἄμμο στὰ δάχτυλα ἔκλεινα τὰ δάχτυλα
Μὲ τὴν ἄμμο στὰ μάτια ἔσφιγγα τὰ δάχτυλα
Ἦταν ἡ ὀδύνη

(…)

Σ᾿ ἄφησα τότες
Καὶ μία βουερὴ πνοὴ σήκωσε τ᾿ ἄσπρα σπίτια
Τ᾿ ἄσπρα αἰσθήματα φρεσκοπλυμένα ἐπάνω
Στὸν οὐρανὸ ποὺ φώτιζε μ᾿ ἕνα μειδίαμα.
Τώρα θά ῾χω σιμά μου ἕνα λαγήνι ἀθάνατο νερό
Θά ῾χω ἕνα σχῆμα λευτεριᾶς ἀνέμου ποὺ κλονίζει
Κι ἐκεῖνα τὰ χέρια σου ὅπου θὰ τυραννιέται ὁ ἔρωτας
Κι ἐκεῖνο τὸ κοχύλι σου ὅπου θ᾿ ἀντηχεῖ τὸ Αἰγαῖο.

(Προσανατολισμοί)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Να αναγνωρίσετε τα χαρακτηριστικά της παραδοσιακής και της μοντέρνας ποίησης  που υπάρχουν στα παραπάνω ποιήματα και να διακρίνετε τα ποιήματα κλιμακωτά από το πιο παραδοσιακό στο πιο μοντέρνο

2. α) Να κατατάξετε τα ποιήματα σε μια σειρά από το πιο παραδοσιακό ως το πιο μοντέρνο και  να ανιχνεύσετε το λογοτεχνικό κίνημα, στο οποίο εντάσσεται το ποίημα του Οδυσσέα Ελύτη

      β)Ποια χαρακτηριστικά  αυτού του λογοτεχνικού κινήματος  αναγνωρίζετε στο ποίημα;

3. Και στα τρία ποιήματα βλέπουμε το μοτίβο της φύσης να συμπλέκεται με την ανθρώπινη δράση.

     Να το εντοπίσετε σε κάθε  ένα από τα τρία ποιήματα  και να βρείτε τον τρόπο με τον οποίο     διαφοροποιείται  στο καθένα.

4. Ο Κ.Βάρναλης ανήκει στους ποιητές που  βρίσκονται στο μεταίχμιο ανάμεσα στην παραδοσιακή και στην μοντέρνα ποίηση. Να  αιτιολογήσετε την άποψη αυτή με στοιχεία από το ποίημα του που σας δόθηκε.

5. Να εντοπίσετε 5 λέξεις  του καθημερινού λεξιλογίου στο κάθε ποίημα και να παρουσιάσετε τον τρόπο με τον οποίο αυτές αποκτούν ποιητική διάσταση.

    7.   α) Και στα τρία ποιήματα  χαρακτηριστικό είναι η κατάφαση στη ζωή και   η  αισιοδοξία  που     εμπνέει η φύση στον άνθρωπο. Σε ποια σημεία του κάθε ποιήματος το διαπιστώνετε;

     β) Να σχολιάσετε, σε μια παράγραφο 50  περίπου σειρών , μια εικόνα από το κάθε ποίημα  που επιβεβαιώνει    την παραπάνω άποψη

8. Να καταγράψετε τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η ομορφιά της φύσης στη διαμόρφωση των συναισθημάτων του ανθρώπου, στα τρία ποιήματα.

9. Βρείτε τις εικόνες  ( ή 3 εικόνες από το κάθε ποίημα)των ποιημάτων και δίπλα στην κάθε μια σημειώστε το συμβολισμό που    υποκρύπτεται.

 Καλή σχολική χρονιά σε όλους!