ΣΟΛΩΜΟΣ: άνθρωπος- φύση

  

   

  

     Η επίδραση της Φύσης πάνω στον άνθρωπο περιγράφεται και ως αρνητική, ανταγωνιστική και ως θετική.

     Στην αρχή του ποιήματος η νυχτερινή καταιγίδα παρουσιάζεται εχθρική στον ήρωα – αφηγητή, το αδύναμο άνθρωπο πλάσμα που προσπαθεί να σώσει τον εαυτό του και την αγαπημένη του. (Ως φιλική παρουσιάζεται η σχέση ανάμεσα στον Κρητικό και στο ουράνιο φαινόμενο (κεραυνός) μιας που το δεύτερο φαίνεται να συμμερίζεται την ευχή του και να ανταποκρίνεται σ’ αυτόν φέγγοντας  στη σκοτεινιά της θύελλας. )

     Η φύση όμως δείχνει την κυριαρχία της  στον άνθρωπο, συμβολικά, στη συνέχεια, με δύο “μεταφυσικές” και “μαγικές” εκφάνσεις της: τη “φεγγαροντυμένη” και τον “Ανεκλάλητο Ήχο”. Αυτές τις δύο εμπειρίες θα τις κουβαλά ο ήρωας μέσα του και σε όλη ζωή του.

     Πριν την εμφάνιση της Φεγγαροντυμένης , στην Ενότητα 3[20], η φύση σιγά, η τρικυμία μεταμορφώνεται σε νηνεμία, προετοιμάζοντας την εμφάνισή της. Η φεγγαροντυμένη έχει απόλυτο έλεγχο και επιρροή πάνω στο φυσικό τοπίο αλλά και στον ίδιο τον ήρωα. Τα μάτια της νιώθει πως τα ακούει μέσα του: 

                    «γιατί άκουγα τα μάτια της μέσα στα σωθικά μου·

                                    έτρεμαν και δε μ’ άφηναν να βγάλω τη μιλιά μου.

                                    Όμως αυτοί είναι θεοί, και κατοικούν απ’ όπου

                                    βλέπουνε μες την άβυσσο και στην καρδιά τ’ ανθρώπου,

                                     κι ένιωθα πως μου διάβαζε καλύτερα το νου μου»

Τα μάτια της φεγγαροντυμένης γίνονται το μέσον για να οδηγηθεί ο ήρωας στα μύχια της ψυχής του, δηλαδή ένα μέσο εσωτερικής αναζήτησης και ενόρασης.

Η φεγγαροντυμένη  είναι η θεϊκή μορφή που στο πρόσωπό της ανακαλεί γυναικείες μνήμες του παρελθόντος, ίσως τις αγίες των αγιογραφιών, τα εφηβικά ερωτικά του αποκυήματα, τη μητέρα του, την αγαπημένη του. Μπορούμε να πούμε ότι  ο  ήρωας προσπαθεί να την προσδιορίσει στη μνήμη του ή καλύτερα  στο ασυνείδητο του, συγκρίνοντας την με τρείς δυνάμεις υπέρτερες του «Εγώ»: τη θρησκεία ,τον Έρωτα, η μορφή της μητέρας στο ασυνείδητο. Και τα τρία αυτά στοιχεία είναι δυνάμεις που έχουν τη δύναμη να κυριαρχήσουν στην ανθρώπινη ψυχή καταργώντας  άμυνες και αντιστάσεις…

 

«Έλεγα πως την είχα ιδεί πολύν καιρόν οπίσω,
     καν σε ναό ζωγραφιστή με θαυμασμό περίσσο,  
  κάνε την είχε ερωτικά ποιήσει ο λογισμός μου, 
           καν τ’ όνειρο, όταν μ’ έθρεφε το γάλα της μητρός μου» 

 Όμως αν θεωρήσουμε ότι  η Φεγγαροντυμένη συμβολίζει το κάλλος της φύσης, ( ένας από τους πολλούς συμβολισμούς που τις έχουν αποδοθεί) ,η επίδρασή της είναι  και αρνητική πάνω στον ήρωα, αφού παραλύει η προσπάθεια του για σωτηρία, αφομοιώνεται με τη μαγική ομορφιά της και έτσι εξουδετερώνεται το αγωνιστικό του πνεύμα, με αποτέλεσμα να χάσει τη μάχη για τη σωτηρία της αγαπημένης του .

Ως θετική επίδραση της φύσης μπορεί να θεωρηθεί και η δύναμη που παίρνει ο ήρωας για να συνεχίσει τον αγώνα του, με το δάκρυ που άφησε η φεγγαροντυμένη στο χέρι του. Αυτό γαλήνεψε το νου του και πολλαπλασίασε “μαγικά” τις δυνάμεις του.

Ο ανεκλάλητος  ήχος, απο την άλλη πλευρά, ερμηνεύεται ως αγγελικός ψαλμός που συνοδεύει την ψυχή της κόρης στα ουράνια και τον ακούει ο Κρητικός καταγοητευμένος. Μια μουσική συμπαντική φωνή, που αναδίνεται από την ανταπόκριση των στοιχείων του Παντός. Μια μυστική αρμονία που ενώνει τον γήινο και τον ουράνιο κόσμο, η μουσική της Αγάπης. Είναι ακόμη, ίσως,  η φωνή της καταματωμένης πατρίδας του η οποία τον έχει συγκλονίσει βαθιά και θέλει εκεί να ξαναγυρίσει κι ας είναι και ρημαγμένη.  
Συνοψίζει  ,σίγουρα πάντως,μέσα σε μια εμπειρία «μουσική» τον παναρμόνιο ρυθμό της φύσης.

Ο αφηγητής συνδέεται ισχυρά μ’ αυτόν και τείνει να εγκαταλείψει τον υλικό εαυτό του. Αυτή η τάση του αφηγητή ερμηνεύεται και ως επιβολή της φύσης πάνω στον άνθρωπο, για μια ακόμη φορά. Η έξαρση της φυσικής ομορφιάς, οπτικά και ακουστικά, λειτουργεί ανταγωνιστικά ως προς την επιθυμία και το ηθικό χρέος του ήρωα( επιθυμεί αλλά και έχει χρέος να σώσει την αρραβωνιαστικιά του) .Το αίσθημα της μακαριότητας που νιώθει μέσα στην ομορφιά της φύσης απογυμνώνει τον άνθρωπο από τις δυνάμεις του που θα την αντιμάχονταν. Ο ήρωας κινδυνεύει να παραιτηθεί από τον αγώνα του παρασυρμένος από το κάλλος που συναντά. Η φύση φαίνεται να “νικά” σ ’αυτήν την αναμέτρηση: αυτή ορίζει τον άνθρωπο, τον αφομοιώνει, τον ελέγχει (εδώ να σημειωθεί ότι η αισθητική ωραιότητα της Φύσης απεικονίζει κατά κάποιους μελετητές του Σολωμού, την πνευματική και ηθική υπεροχή σε γενικότερο επίπεδο πάνω στην  ύλη, μια θέση που αντικατόπτριζε και τις ιδέες του γερμανικού ρομαντισμού.

     Στην ενότητα 5[22], μετά την “επαφή” του ήρωα με τον Ανεκλάλητο Ήχο,  φαίνεται ότι υπογραμμίζεται η εθνική και πατριωτική συνειδητοποίηση του : η ομορφιά της φύσης τον οδήγησε να συνειδητοποιήσει την κατάσταση της σκλαβιάς. Μέσα σ’ ένα τέτοιο κάλλος, ο μόνος αντάξιος τρόπος  ύπαρξης είναι η ελευθερία:

       κι έβλεπα τ’ άστρο τ’ ουρανού μεσουρανίς να λάμπει
          και του γελούσαν τα βουνά, τα πέλαγα κι οι κάμποι·
                           κι ετάραζε τα σπλάχνα μου ελευθεριάς ελπίδα                         

  κι εφώναζα: «ω θεϊκιά κι όλη αίματα Πατρίδα»

    

     Κλείνοντας θα λέγαμε πως η φύση αποτελεί για τον ήρωα το μέσο, το “όχημα” για τη θέαση του Υπερκόσμιου κάλλους που οδηγεί στην πνευματική και ηθική ολοκλήρωση, αυτά που κέρδισε ο Κρητικός από την επαφή του με τα δύο υπερκόσμια στοιχεία, τη φεγγαροντυμένη και τον Ήχο. Η ομορφιά της φύσης που αφομοιωτικά κυριαρχεί πάνω στον ήρωα εκπροσωπώντας τις ηθικές και πνευματικές αξίες, καταδεικνύει την νίκη πάνω στην ύλη. Το υλικό χάνεται (η κόρη πεθαίνει σαν σώμα μόνο, γιατί μαζί της ονειρεύεται τη ζωή του μέχρι  την Έσχατη Κρίση) , αλλά ο Κρητικός κερδίζει κάτι υψηλότερο, την ηθική ολοκλήρωση και το χάρισμα της ποιητικής δωρεάς, που του κληροδότησαν το όραμα της Φεγγαροντυμένης και ο ανήκουστος ήχος. Έτσι τραγουδά σε μας τα βάσανα της ζωής του, μέσα από το ποίημα «ο Κρητικός», υποκαθιστώντας-για λόγους τεχνικής –το γεννήτορά του τον Σολωμό.