H ΙΔΕΑΤΗ ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΤΗ ΣΟΛΩΜΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ

ή ..Η μητέρα στη ψυχή του ποιητή…

neraidokiklos

Για τον Σολωμό η ιδανική γυναίκα είναι αυτή που συνταιριάζει το ηθικό και αισθητικό κάλλος.
Το κάλλος συναρτάται με το αγαθό σε σχέση ισοδυναμίας. Εδώ αναγνωρίζουμε το κλασικό ανθρωπιστικό ιδεώδες του «καλού καγαθού» που διατρέχει όλη την ευρωπαϊκή ρομαντική ποίηση αλλά και τους περισσότερους επτανήσιους ποιητές. Οι γυναίκες γίνονται θεϊκές, δε γεννούν σαρκικό πόθο αλλά την επιθυμία για μυστικό και ιδανικό έρωτα που λυτρώνει από τις γήινες αναγκαιότητες.

Στον Κρητικό, η μορφή της Φεγγαροντυμένης αλλά και της αγαπημένης του ήρωα-ναυαγού,ενσαρκώνουν αυτό το πρότυπο: όμορφες στο σώμα και στη ψυχή, παραπέμπουν στην ιδανική γυναικεία μορφή στην οποία προσηλώθηκε ο Σολωμός.
Ας δούμε όμως εδώ το ψυχολογικό υπόβαθρο που βρίσκεται πίσω από τη μορφή της Φεγγαροντυμένης. Είναι μια ψυχαναλυτική προσέγγιση- ερμηνεία ,από τις πολλές που έχουν διατυπωθεί για το συμβολισμό της αινιγματικής αυτής μορφής.

Στο πρόσωπό της ο ναυαγός βλέπει το μητρικό μορφοείδωλο που όλοι εσωτερικεύουμε στην παιδική μας ηλικία ( το υποπτευόμαστε στο «πολύν καιρό οπίσω», που μας δείχνει πως το πνεύμα που ενσαρκώνει η Φεγγαροντυμένη δεν είναι το πνεύμα που διέπει τον ήρωα κατά την παρούσα φάση, της αντρικής του ακμής). Αυτό όμως το μητρικό μορφοείδωλο που διαρρέει όλο το Σολωμικό έργο, διαμορφώνεται σύμφωνα με αρκετούς μελετητές , από την ταραγμένη σχέση του ποιητή με τη μητέρα του. Θα σας θυμίσουμε κάποια στοιχεία της ζωής του ποιητή, χιλιοειπωμένα ίσως ,αλλά απαραίτητα για την κατανόηση αυτής της εκδοχής:
Ο Διονύσιος Σολωμός ήταν ένας από τους δύο νόθους γιους του κόντε Νικολάου Σολωμού και της υπηρέτριάς του Αγγελικής Νίκλη. Ο Διονύσιος και ο αδερφός του Δημήτριος μεγάλωσαν στο σπίτι του πατέρα τους και απολάμβαναν τα ίδια σχεδόν προνόμια με τα δύο νόμιμα παιδιά του κόντε Νικολάου. Πέντε χρόνια μετά το θάνατο της συζύγου του, Μαρνέτας Κάκνη, ο κόντε Νικόλαος αποκατέστησε με γάμο τη μητέρα του ποιητή μια μέρα πριν πεθάνει (1807) και με τη διαθήκη του κληροδότησε στον Διονύσιο και τον Δημήτριο το μερίδιο που τους αναλογούσε από την πατρική περιουσία. Έτσι ο Διονύσιος και ο αδερφός του έγιναν πρόωρα κληρονόμοι μιας μεγάλης περιουσίας. Η μητέρα του ποιητή παντρεύτηκε τον Αύγουστο του ίδιου χρόνου σε δεύτερο γάμο το Μανώλη Λεονταράκη, και απόκτησε ακόμα ένα γιο, τον Ιωάννη Λεονταράκη. Ο ετεροθαλής αδελφός του ποιητή Ιωάννης Λεονταράκης διεκδικούσε τμήμα της πατρικής περιουσίας, με το επιχείρημα ότι ήταν και αυτός τέκνο του κόντε Νικόλαου Σολωμού, αφού η μητέρα του ήταν έγκυος πριν από το θάνατό του. Στη δικαστική αυτή διαμάχη η μητέρα του υποστήριξε τον Ιωάννη Λεονταράκη ,γεγονός που ο Διονύσιος δεν της συγχώρεσε ποτέ, παρόλο που η κατάληξη της περιπέτειας ήταν ευνοϊκή για τον Διονύσιο και τον αδελφό του. Η κατάθεση της Αγγελικής στο δικαστήριο προκάλεσε αναμφίβολα μεγάλο πόνο στον Διονύσιο, ο οποίος τον Νοέμβριο του 1833 έγραφε στον φίλο του και δικηγόρο του στην υπόθεση της οικογενειακής δίκης ,Ιωάννη Γαλβάνη: «Όσο για τη μητέρα μου, είναι πάντα η μητέρα μου. κι έγραψα στον αδερφό μου [τον Δημήτριο] λόγια ήμερα, για να μην είναι πάντα πικραμένη η καρδιά του εναντίον της. Αυτή το ξέρει μπροστά στο Θεό τίνος γιος είναι αυτός ο άθλιος, που του καρφώθηκε η ιδέα να γίνει πλούσιος. αλλά με το δρόμο που παίρνει, πίστεψέ με, δε θα κατορθώσει τίποτε. Αν ωστόσο, με οποιοδήποτε άλλο δρόμο, κατάφερνε να γίνει πάμπλουτος, η μητέρα μου, που ξέρει την καρδιά όλων της των παιδιών, θα μάθει πως θα την αφήσουν ακόμη και να αγκομαχάει για ένα ζευγάρι παπούτσια και για το ψωμί. και θα την πετάξουν στην άκρη σαν κανένα συγύρι του σπιτιού, ολότελα άχρηστο. Όσο για μένα, δεν μπορώ να πω τίποτε για το τι έχω κάνει, γιατί γι’ αυτήν δεν έχω κάνει παρά μόνο το καθήκον μου. Η Θεία Πρόνοια, που το ξέρει πως εγώ δεν έκαμα ποτέ σκληρά τα σπλάχνα που Εκείνη ευδόκησε να μου χαρίσει, θα εξακολουθήσει να μ’ έχει ταπεινό δούλο της καλοσύνης της. Όμως θέλω να φύγουν απ’ το σπίτι. Ας κάνουν, αν θέλουν, δίκη. αυτό δεν έχει σχέση με το να φύγουν γρήγορα, γιατί το σπίτι το χρειάζομαι για μένα.» (Πολίτης 1991: 307-8. το πρωτότυπο στα ιταλικά).

Τη ψυχή του ποιητή «στοιχειώνει» η σύγκρουση ανάμεσα στην αγάπη που είχε στη μητέρα του και στην απόρριψή της λόγω της μη «ηθικής» στάσης της. Γράφει σε κάποιον φίλο του: «[...] από την άποψη του ηθικού μου, η υπόθεση μου έκανε την ίδια εντύπωση που θα μου έκανε αν έβλεπα ξαφνικά κάτω από τα πόδια μου να είχε ανοίξει μια άβυσσος.». Ο «Κρητικός» γράφτηκε στη διάρκεια αυτής της διαμάχης…


Δεν θα αυθαιρετούσαμε ,ίσως, αν καταλήγαμε:
Αυτή η μητρική στέρηση, η παρεμποδισμένη παρουσία της μητέρας προβάλλεται μέσω της Φεγγαροντυμένης ,που ο ποιητής την « φτιάχνει» έτσι όπως η αρχετυπική γυναικεία φιγούρα βρίσκεται στο ασυνείδητο κάθε άντρα : ΙΔΑΝΙΚΗ και αψεγάδιαστη ηθικά ,όπως θα ήθελε, ίσως ,να είναι και η μητέρα του που διέψευσε τις δικές του προσδοκίες…

Και επειδή η Αγγελική Νίκλη έχει δεχτεί από πολλούς...πολλά πυρά ,να κλείσουμε με την καλοπροαίρετη ματιά του πεζογράφου Αλέξανδρου Ασωνίτη, που συνέγραψε ένα θεατρικό έργο για τη μάνα-αρχέτυπο, με αφορμή τις μητέρες του Διονυσίου Σολωμού και του Ανδρέα Κάλβου Το θεατρικό του έργο θα παιχτεί από το ΔΗΠΕΘΕ Κέρκυρας στις 9 Ιουλίου. Τις φέρνει στο «φως» της σκηνής μέσα από μια φανταστική συνάντησή τους.

«Ήθελα να αποκαταστήσω τις δύο μάνες, λέει ο Αλ. Ασωνίτης. Πάντοτε ένιωθα μεγάλη αγανάκτηση για τον τρόπο που μεταχειρίζονταν τη μητέρα του Σολωμού. Δεν μπορείς να βρίζεις μια μάνα πεθαμένη, και μάλιστα τη μάνα του εθνικού μας ποιητή, χάρη στην οποία εκείνος γνώρισε το δημοτικό τραγούδι!», αναφωνεί. Έτσι λοιπόν έγραψε «μέσα σε μία ημέρα» τη φανταστική συνάντηση της υπηρέτριας Αγγελικής Νίκλη, μητέρας του εθνικού ποιητή μας, την οποία ο γιος της έδιωξε απ' το σπίτι, με την αρχόντισσα μητέρα του Κάλβου, Ανδριανή Ρουκάνη. Ο λαϊκής καταβολής τυχοδιώκτης σύζυγός της της στέρησε τα δυο αγόρια της. Όταν ο Ανδρέας ήταν δέκα ετών, αποχώρησαν για την Ιταλία. Δεν τα ξαναείδε ποτέ.

Το θεατρικό του Ασωνίτη, με τίτλο «Οι δυο μανάδες μας» και υπότιτλο «Η μάνα του Σολωμού, η κυρ Αγγελικούλα. Η μάνα του Κάλβου, η κυρ Αντριανούλα» θα παρουσιαστεί στις 9 Ιουλίου, στον Κήπο Λαού στην Κέρκυρα, από το ΔΗΠΕΘΕ του νησιού, σε συνεργασία με την Εταιρεία Κερκυραϊκών Σπουδών. Τη σκηνοθεσία υπογράφει η Κατερίνα Πολυχρονοπούλου. Αγγελικούλα θα είναι η Ανθή Τσαγκαλίδου και Αντριανούλα η Νότα Δαρμανή. Η παράσταση εντάσσεται στο διήμερο Λόγου του περιοδικού «Πόρφυρας», σε προσεχές τεύχος του οποίου θα δημοσιευθεί το κείμενο.