" ένα κλουβί βγήκε να βρει ένα πουλί "

ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ   ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΕΣ

   

    στο έργο του    Φραντς Κάφκα 

Ο Κάφκα υπήρξε ένας μεγάλος απελπισμένος. Δεν μπορούσε να μη γράφει, να μη εγκατασπείρει ό,τι νιώ­θει και  ό,τι στοχάζεται όχι μόνο σε ολο­κληρωμένα βιβλία, μικρά ή μεγάλα, αλλά και σε σχέδια, γράμματα, σημειωματάρια, κομμάτια χαρτί.

 Ήταν και ένας καταπιε­σμένος. Πουθενά δεν έβρισκε άνεση. Κατα­πιεσμένος από την παιδική του ηλικία. Όσες φο­ρές και στα βιβλία του και στη ζωή του προσπάθησε να γελάσει δεν κατόρθωσε πα­ρά να σχεδιάσει ένα σαρκασμό. Αυτός ο τρομερός σαρκασμός χαρακτήριζε όλο το έργο του.

Ο Κάφκα δεν ενδιαφέρεται για τον α­ναγνώστη του, δεν απευθύνεται στον ανα­γνώστη του, δεν υπολογίζει στην ύπαρξη αναγνώστη. Αληθινά, γράφει για τον εαυ­τό του.

Περισσότερο από πολλούς άλλους αφηγητές ο Κάφκα βρίσκεται πάντα στο υπόστρωμα του έργου του. Είναι ένας αυτοτιμωρούμενος, ένας άνθρωπος που πα­λεύει πάντα με τον εαυτό του. Και πάντα βρίσκεται  βυθισμένος στις ενοχές.

Γράφει κάπου στα τετράδιά του πολύ χαρακτηριστικά το θαυμαστό: "ένα κλουβί βγήκε να βρει ένα πουλί". Το πουλί είναι ένοχο και μόνο επειδή υπάρχει κι η τιμωρία του βρίσκεται ήδη καθ' οδόν. Η ενοχή κυριαρχεί σ’ όλο το έργο του Κάφκα, όπως κυριαρχούσε και στη ζωή του , ίσως ως απόρροια της σχέσης με τον πατέρα του

( όπως είδαμε και στην προηγούμενη ανάρτηση).

Ποικίλες ερμηνείες έχουν δοθεί στο βαθύτερο «νόημα» των έργων του.

Βιολόγοι, ψυχαναλυτές, κοινωνιολόγοι, όλοι έχουν προσπαθήσει να δώσουν τη δική τους ερμηνεία στο έργο του Κάφκα:

 Οι βιολόγοι προσπαθούν να απο­δώσουν την εφιαλτική ατμόσφαιρα, τις φαντασιώσεις,  και το ονειρικό παραλήρημα που χαρακτηρίζουν το έργο του Κάφκα στην α­σθένεια, από την οποία έπασχε: στη φυ­ματίωση. Ο Robert Rochefort, παρουσι­άζοντας τις απόψεις των βιολόγων, γράφει: «Η εφιαλτική ατμόσφαιρα, η αγωνία που μεταδίδει στον αναγνώστη, τα θέματα που κατά προτίμηση επιλέγει, η δυσπροσαρμοστικότητα του άνθρω­που προς τον εξωτερικό κόσμο, οι φοβίες, η αβεβαιότητα, η ανεπιτηδειότητα στην αν­τιμετώπιση των δυσκολιών της ζωής, δεν είναι η δυσ­φορία και η ασφυξία ενός άρρωστου;».

Οι ψυχαναλυτές αποδίδουν τις φαντα­σιώσεις και τις φοβίες που διακρίνουν το έργο του Κάφκα στο «σύμπλεγμα του πατέ­ρα», από το οποίο  ο συγγρα­φέας ένιωθε να διώκεται. Ολόκληρο το έργο του δεν είναι πα­ρά μια προσπάθεια να ξεφύγει «από τον κλοιό της πατρικής εξουσίας». Στην «Επι­στολή προς τον πατέρα» γράφει άλλωστε: « Ό,τι κι' αν έγραψα, το έγραψα κάτω απ' τη σκιά σου. Τα δάκρυα που δεν ήταν δυ­νατόν να χύσω στην αγκάλη σου, τα έχυ­σα, εκεί, στις σελίδες των χειρογράφων μου».

Το «σύμπλε­γμα» αυτό του «πατέρα» προβάλλει ο Κάφ­κα στον εξωτερικό κόσμο. Και ο εξωτερι­κός κόσμος αποκτά τότε τη «μορφή» του πατέρα. Μετουσιώνεται σ' έναν ανάλγητο, ψυχρό, αλλά συγχρόνως και άκαμπτο και ακαταμάχητο κόσμο. Με το «σύμπλεγμα του πατέρα» συνδέονται — κατά τούς ψυ­χαναλυτές — και τα συμπλέγματα «ενο­χής» και «μειονεκτικότητας», τα οποία βα­σάνιζαν τον συγγραφέα.

Για την σχέση με τον πατέρα του  μπορείτε να διαβάσετε  εδώ

Κατά τους κοινωνιολόγους της αριστε­ράς, η διέξοδος στο όνειρο, η παραλυτική απαισιοδοξία, η απάθεια εμπρός στη συγκεκριμένη  πραγματικότητα, αυτός ο νέος ρομαντισμός, οφείλεται ακριβώς στην κα­ταπίεση της αστικής κοινωνίας.

 Κατά τους κοινωνιολόγους της δεξιάς, ο  αυτοματισμός της σύγχρονης εποχής, η τε­χνολογική πρόοδος, η μετατροπή του κρά­τους σ' ένα τεράστιο Λεβιάθαν, το πολυ­δαίδαλο γραφειοκρατικό σύστημα, έχουν μεταβάλει το άτομο σε άθυρμα, σ' ένα α­πλό «αριθμό». Το άτομο δεν έχει πλέον προ­σωπικότητα, αισθάνεται τη μηδαμινότητά του έναντι των τεχνολογικών εξελίξεων, εί­ναι έρμαιο κοινωνικών και οικονομικών νό­μων που αδυνατεί να κατανοήσει και να ελέγ­ξει. Αποτέλεσμα είναι η συστολή του, ο εγκλεισμός στο όστρακο της εσωτερικής του ζωής, η διέξοδος στο όνειρο και στις φαν­τασιώσεις.

Οι πολιτικολόγοι διατυπώνουν την άπο­ψη ότι ο Κάφκα είναι ο προφήτης των ο­λοκληρωτικών καθεστώτων. Η  αγελοποίηση των μαζών, η τρομοκρατία, η ενοχοποί­ηση μυριάδων ανθρώπων, χωρίς συγκεκρι­μένη κατηγορία, και η φυσική τους τελι­κή εξόντωση, απεικονίζεται με ενάργεια,  στο έργο του Κάφκα.

Κατά τους Χριστιανούς θεολόγους, το ζο­φερό κλίμα που κυριαρχεί στο έργα του Κάφκα οφείλεται στο εξής γεγονός: Οι θρησκευτικές αξίες κατέπεσαν και το σύμ­παν «ερημώθηκε» απ' το θεό. Ο άνθρωπος της Δύσης, χωρίς εξάρτηση πλέον απ' το Θεό, αισθάνεται σαν εγκαταλελειμμένος και ορφανός σ' ένα σύμπαν ξένο και αδιά­φορο.

Νομίζουμε ότι όλες αυτές οι ερμηνείες περικλείουν, η κάθε μια, κι' ένα σπέρμα αλήθειας . Ίσως μάλιστα μπορούμε να πούμε πως η μία περιέχει την άλλη, την προϋποθέτει, την ολοκληρώνει.

Το έργο του Κάφ­κα – όπως κάθε μεγάλο έργο- είναι πολυδιάστατο  και πολυσήμαντο, και θα γεννά πάντα ερωτήματα την ίδια στιγμή που νομίζουμε πως έχουν λυθεί…

ΣΗΜΕΙΩΣΗ:  ένα ενδιαφέρον άρθρο για τα

ανέκδοτα χειρόγραφα του Κάφκα  μπορείτε

να διαβάσετε εδώ
 

 

ΠΗΓΕΣ

• Martin Travers, Εισαγωγή στη Νεότερη Ευρωπαϊκή Λογοτεχνία
•  Βασίλης Λαζανάς, Ο Κάφκα και το έργο του