Τζαίημς Τζόυς, ο μοντερνισμός στην πεζογραφία

Ο μοντερνισμός  στην πεζογραφία εμφανίστηκε στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα. Προέκυψε σαν αντίδραση στην έως τότε επικράτηση του ρεαλισμού και του νατουραλισμού και αμφισβήτησε την ύπαρξη μιας αντικειμενικής πραγματικότητας.

Χαρακτηριστικά έργα και συγγραφείς του Μοντερνισμού:

Μ. Προυστ (Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο)

Τζ. Τζόυς (Οδυσσέας)

Φρ. Κάφκα (Ο Πύργος, Η Δίκη)

 Β. Γουλφ (Η Κυρία Νταλλογουαίη, Τα κύματα)

Ρόμπερτ Μούζιλ ( ο άνθρωπος χωρίς ιδιότητες )

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΡΝΟΥ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΟΣ

    

•   Εγκαταλείπει την ευθύγραμμη αφήγηση

•  ενστερνίζεται μια πιο αποσπασματική χρονικά γραφή ,με ελευθερία συνειρμικής κίνησης στον χώρο και στον χρόνο .

•  υποκειμενική σύλληψη της πραγματικότητας

•  Οι χαρακτήρες αναλύονται υπό το πρίσμα των νεοεμφανιζόμενων ψυχολογικών θεωριών  του Φρόυντ, εξερεύνηση της συνείδησης. Προτεραιότητα στον εσωτερικό κόσμο και την υποκειμενικότητα του ατόμου

• ελλειπτικότητα, ερμητισμός
• προτάσσεται η συναίσθηση της στιγμής και καλλιεργείται  ενσυνείδητα η επιτακτικότητα του παρόντος. Γι΄αυτό ο χρόνος και η σχέση του με τη συνείδηση αποτέλεσαν το επίκεντρο του ενδιαφέροντός τους. ο χρόνος παρουσιάζεται με μια αφαιρετικότητα, στην οποία πολλές διαφορετικές χρονικές περίοδοι φαίνονται σαν να γίνονται ταυτόχρονα.
•  Θεματικά , οι μοντερνιστές βλέπουν εχθρικά τη ζωή στην πόλη, που συνθλίβει  και απογοητεύει τους κατοίκους της.  Έτσι οδηγούνται στην απόρριψη των κανόνων της αστικής κοινωνίας. Ο κόσμος, γι' αυτούς, δεν προσφέρει κανένα σκοπό στην ανθρώπινη ύπαρξη, κανένα ηθικό πρότυπο, συγχρόνως δε υποστηρίζουν την αυτοτέλεια της τέχνης

• Ελεύθερη μορφή
•  Χαλαρή πλοκή  αλλά επίμονη παρουσία συμβόλων & εικόνων
• Κυριαρχία ελεύθερων συνειρμών
• Εσωτερικός μονόλογος
• Ήρωες: λειψοί, ανολοκλήρωτοι, με κατακερματισμένη εσωτερική ζωή
•  Αφηγητής: με περιορισμένη οπτική γωνία και σχετική γνώση

«Τα έργα έχουν ως αφετηρία και αναπτύσσονται γύρω από την συνείδηση, την ιδεολογία και τις αναπαραστάσεις του βασικού χαρακτήρα. Οι τεχνικές που χρησιμοποιούνται είναι κατά βάση η τριτοπρόσωπη αφήγηση και οι δραματικοί μονόλογοι. Οι αφηγήσεις γίνονται κατά βάση στο τρίτο πρόσωπο ή οι αφηγητές εναλλάσσονται από το πρώτο πρόσωπο στο τρίτο. Οι συγγραφείς δεν ενδιαφέρονται να δώσουν στο βιβλίο τους το τέλος που προσδοκά ο αναγνώστης. Το τέλος του βιβλίου συνήθως δημιουργεί αμφισημία ή αντιφατικότητα και πολυπλοκότητα.» 

ΤΖΑΙΗΣ ΤΖΟΥΣ

Ο Τζέιμς Τζόυς γεννήθηκε στο Δουβλίνο το 1882, αλλά έζησε σαν αυτοεξόριστος στο Παρίσι  , μακριά από τον εθνικισμό και τον καθολικισμό της Ιρλανδίας. Το Δουβλίνο όμως είναι  ο δεσπόζων τόπος του μυθιστορηματικού του κόσμου. Το 1914 ο Τζόυς ξεκίνησε την συγγραφή του σημαντικότερου ίσως βιβλίου του, του Οδυσσέα. Κατά τη διάρκεια του Α' παγκοσμίου πολέμου έζησε στη Ζυρίχη, ενώ μετά τη λήξη του, μετακόμισε στο Παρίσι, έπειτα από πρόσκληση του ποιητή Έζρα Πάουντ, όπου και παρέμεινε για τα επόμενα είκοσι περίπου χρόνια. Το 1922 εκδόθηκε ο Οδυσσέας Πέθανε τον Ιανουάριο του 1941.

Θεωρείται από τους κορυφαίους λογοτέχνες του 20 ου αιώνα.

       Ορόσημο στην προσπάθεια αντίδρασης των συγγραφέων του Μοντερνισμού προς το ύφος και το περιεχόμενο της μυθιστοριογραφίας του 19ου αι., αποτελούν οι Δουβλινέζοι του James Joyce. Οι «Δουβλινέζοι» είναι το πρώτο βιβλίο του. Αποτελείται από μια σειρά διηγήματα που εικονογραφούν το Δουβλίνο των παιδικών του χρόνων. Η Έβελιν είναι ένα από τα 15 διηγήματα αυτού του έργου

 

ΕΒΕΛΙΝ

" Στο διήγημα του Τζόυς Έβελιν, οι επιλογές του συγγραφέα σύμφωνα με τα πρότυπα του μοντερνισμού είναι ιδιαίτερα εμφανείς. Από την αφήγηση απουσιάζει εντελώς ο διάλογος, καθώς μας μεταφέρει τις σκέψεις μιας νεαρής γυναίκας λίγο πριν την απόδρασή της από το ασφυκτικό περιβάλλον της οικογένειάς της με τη βοήθεια του άντρα που αγαπάει. Μέσα από την συνειρμική αλληλουχία της ροής της συνείδησης της ηρωίδας παρουσιάζεται η καταπίεση την οποία ένιωθε από την δουλειά της, τον αλκοολικό πατέρα της, την μοναξιά της: «Αυτή δεν είχε κανένα να πάρει το μέρος της». Η μητέρα της και ο αγαπημένος της αδελφός είχαν πεθάνει ενώ ο άλλος της αδελφός «έλειπε πάντα στην επαρχία», αφήνοντάς την μόνη να αντιμετωπίσει την ευθύνη ενός κατεστραμμένου σπιτιού και τις αντιδράσεις ενός βίαιου πατέρα. Πρόωρα γερασμένη στα δεκαεννιά της χρόνια ήθελε μόνο να δραπετεύσει και να παντρευτεί. Μόνο έτσι «ο κόσμος θα της φερόταν με σεβασμό. Δε θα της φερόταν όπως στη μητέρα της. Δηλαδή όπως ο πατέρας της φερόταν στη μητέρα της». Ταυτόχρονα, έτσι, ο γάμος παρουσιάζεται, μέσα από τις ελπίδες μιας έφηβης, ως η μόνη διέξοδος λύτρωσης και καταξίωσης και, μέσα από την πραγματικότητα του γάμου των γονιών της, ως πηγή καταπίεσης και δυστυχίας. Ωστόσο, παρόλο που, ζυγιάζοντας τα υπέρ και τα κατά, έχει ήδη αποφασίσει να φύγει – εφόσον οι λόγοι για να μείνει ήταν ιδιαίτερα ισχνοί: «στο σπίτι είχε οπωσδήποτε εξασφαλισμένη στέγη και τροφή, και επιπλέον όλους εκείνους που την γνώριζαν όλη της τη ζωή» –, η σκέψη της δείχνει ότι εξακολουθεί να αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στην επιθυμία της φυγής και τις ενοχές που προκαλεί η απάρνηση του καθήκοντος. Σε μια απότομη αλλαγή σκηνικού στο τέλος του διηγήματος, η ηρωίδα θα βρεθεί μπροστά στην αποβάθρα αντιμέτωπη με την τελική απόφαση. Αλλά «ο φόβος (του αγνώστου, της ευτυχίας, της ελευθερίας) υπερισχύει και ο δρόμος της απελευθέρωσης ξαφνικά μεταβάλλεται, στη συνείδηση της παγιδευμένης γυναίκας, σε τρομερή απειλή θανάτου», αναγκάζοντάς την, τελικά, να εγκαταλείψει κάθε ελπίδα.»

   Η Εβελιν έχει μπροστά της το εισιτήριο που θα την απαλλάξει από μια μίζερη και υποταγμένη ζωή, αλλά δεν τολμά -από φόβο- το ταξίδι της ελευθερίας. Η 19χρονη  ηρωίδα βρίσκεται σε ψυχολογικό αδιέξοδο: ασφυκτιά στην καταπιεστική και πατριαρχική οικογένεια. Ο πατέρας της  φέρεται αυταρχικά  και η μητέρα της δεν ζει πια για να την προστατεύσει.

Η γνωριμία της με το ναυτικό Φρανκ την οδηγεί ξανά στον κόσμο της ελπίδας : «Της είχε πει ιστορίες για μακρινές χώρες...Της έλεγε τα ονόματα των καραβιών και τις εταιρείες που δούλεψε. Ο ίδιος είχε περάσει το στενό του Μαγγελάνου και της διηγήθηκε τρομερές ιστορίες για τους Παταγόνες».

    Η πνιγηρή και καταπιεστική οικογενειακή και κοινωνική ζωή του Δουβλίνου την οδηγούν στην απόφαση της φυγής, μιας φυγής όμως που ποτέ δεν έγινε πραγματικότητα γιατί κυριάρχησε μέσα της ο φόβος του αγνώστου, ο φόβος μπροστά στην ελευθερία, ο φόβος μπροστά στο άγνωστο. Ακόμη και τον πατέρα της αθωώνει μέσα στη συνείδησή της  ενθυμούμενη « μια φρυγανιά που της είχε ψήσει όταν ήταν άρρωστη»....

Συλλογίζεται τη μονότονη ζωή της στο Δουβλίνο, ακούει την εφιαλτική φωνή της μητέρας της «Derevaun Seraun! Derevaun Seraun! ( στο τέλος μιας ευχαρίστησης περιμένει ο πόνος )» και στο τέλος  μένει εκεί, μακριά απ΄ό,τι  πραγματικά επιθυμούσε.

Όταν  φτάνει η πολυπόθητη ώρα να δραπετεύσει κι ενώ ο Φρανκ την καλεί να τρέξει στο πλοίο, ο πόθος  της για φυγή σταματά:  η Έβελιν καταρρέει, καθηλώνεται αβοήθητη μέσα στα διλήμματά της , παγιδευμένη από τις ανασφάλειές της.

Η Έβελιν θα αποδειχθεί αναποφάσιστη και υπάκουη , όπως έχει αποφασίσει για κείνην ο κοινωνικά προκαθορισμένος ρόλος της. Η αυτονομία και η ελεύθερη επιλογή στραγγαλίζονται μέσα στην βασανιστική κυριαρχούσα ηθική τάξη που όμως έχει το προτέρημα ….να είναι δεδομένη, γνωστή και να παρέχει «ασφάλεια»

Οι εκτενείς περιγραφές συμβολοποιούν τα συναισθήματα  και τις εσώτατες σκέψεις: στο σπίτι της με τις  κιτρινισμένες φωτογραφίες, το σπασμένο αρμόνιο, η Έβελιν μπροστά στο παράθυρο να αναπολεί – αναπνέοντας συγχρόνως τη μυρωδιά της σκονισμένης κουρτίνας , « ο μαύρος όγκος του καραβιού» της φυγής που ποτέ δεν   πραγματοποιήθηκε.

Έτσι όταν  « όλες οι θάλασσες του κόσμου φουρτούνιασαν μέσα  στην καρδιά της», είπε το μεγάλο «όχι»....

ΠΗΓΕΣ

• Νέα Εστία, τεύχος 1750, αφιέρωμα στον Τζαίημς Τζόυς ( Νοέμβρης 2002)
• http://www.archive.gr,  Η πεζογραφία από τον ρεαλισμό στον μοντερνισμό
• Artivist, e- magazine
•  http://www.enet.gr
• Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων

 

Ομιλεί ο Δαμαστής , Ζμπίγκνιεβ Χέρμπερτ

Ζμπίγκνιεβ Χέρμπερτ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ:   γεννήθηκε  το 1924 και  ήταν ένας από τους μεγαλύτερους ποιητές της σύγχρονης Πολωνίας. Στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής υπήρξε μέλος μυστικών αντιναζιστικών οργανώσεων. Μετά την απελευθέρωση αποχώρησε από την Πολωνία για λίγα χρόνια και εγκαταστάθηκε σε Γαλλία και Ιταλία, όπου έγραψε δοκίμια και μελέτες πάνω στην ειδικότητά του –ήταν διπλωματούχος νομικής με ενδιαφέροντα τη φιλοσοφία και την ιστορία της τέχνης. Ανήκε στην κύρια ομάδα των ποιητών της πατρίδας του που αντιτάχθηκαν στο κομμουνιστικό μοντέλο, όπως αυτό εφαρμόστηκε. Ζούσε συνεχώς μεταξύ Πολωνίας και εξωτερικού, ένα μείγμα αυτοεξόριστου, εραστή της περιπέτειας και των άλλων πολιτισμών και ακτιβιστή της ποίησης, σα να μη τον χωρούσε κανένας τόπος . Τα ποιήματά του συνεχίζουν την παράδοση των προπολεμικών Πολωνών λυρικών, αλλά οι εμπειρίες των ριζικών αλλαγών που πραγματοποιήθηκαν στον κοινωνικό ιστό της μεταπολεμικής Περιόδου έχουν εμπλουτίσει το έργο του. Ανήκει στη λεγόμενη «Γενιά του Πολέμου», στο πολωνικό αντίστοιχο της δικής μας πρώτης μεταπολεμικής γενιάς. Πέθανε στις 28 Ιουλίου του 1998, στη Βαρσοβία. Το 2008 είχε προκηρυχθεί έτος μνήμης του από την κυβέρνηση της χώρας. Ποιητικά του έργα:   -Η χορδή του φωτός (1956) -Ο Ερμής, ο σκύλος και το αστέρι (1957) -Η μελέτη του αντικειμένου (1961) -Επιγραφή (1969) -Ο κύριος Κόγκιτο (1974) -Έκθεση από την πολιορκημένη πόλη (1983) -Ελεγεία για την αναχώρηση (1990) -Ροβίγκο (1992) ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ  την ποίησή του απασχολούν φιλοσοφικά και μυθικοϊστορικά θέματα   επιρροές από τους ποιητές της πολωνικής πρωτοπορίας του μεσοπολέμου, που εξοβέλισαν τη στίξη διαμόρφωσε ένα προσωπικό ποιητικό ιδίωμα που αντανακλά μιαν ειρωνική αντίληψη των πραγμάτων, το οποίο ­ ­ θυμίζει τον Καβάφη. « ο Χέρμπερτ φαίνεται να γνωρίζει επακριβώς τι θέλει να πει πριν αρχίσει να γράφει το ποίημα, ωστόσο εκείνο που λέει το ποίημά του δίνει την αίσθηση μιας τελούμενης ανακάλυψης. Σ' αυτό το παράδοξο, στην ένταση ανάμεσα σ' εκείνο που φαίνεται να εκφράζει το ποίημα ως δεδομένο και στη συνεχή ανατροπή αυτού του δεδομένου, έγκειται κυρίως η ποιητική δύναμη των στίχων του.» Ν.Βαγενάς Αισθάνεται ότι αν υπάρχει ένας δρόμος για το καλύτερο είναι να κοιτάζει κανείς κατάματα το κακό. Μια τέτοια στάση δίνει αναπότρεπτα στην ποίηση μια πολιτική διάσταση, πολιτική με τη βαθύτερη έννοια του όρου, με την ηθική του έννοια ­ και είναι αυτό το σημείο στο οποίο η ηθική αναζήτηση του Χέρμπερτ διαμορφώνει την ποιητική. αντιπαραθέτει την ποίηση στην ωμή πραγματικότητα της ζωής    ο στίχος του είναι γυμνός και αντιρομαντικός, αλλά  συχνά      καταφεύγει στη φαντασία, στο χιούμορ και την πνευματώδη ευφυΐα, για να μετριάσει την αγριότητα του θέματός του χρήση βιβλικών και ελληνικών μυθολογικών θεμάτων  η χιουμοριστική διάθεσή  του επιτρέπει να διατηρήσει μιαν ολότελα προσωπική γλώσσα. μινιμαλιστική τάση , σημεία στίξης  λιγοστά. Ομιλεί ο Δαμαστής ( ή Προκρούστης) Το κινητό μου βασίλειο Αθήνα-Μέγαρα μόνος κυρίαρχος σε δάση ρεματιές γκρεμούς δίχως γερο-συμβουλάτορες μωρά εξαρτήματα μ' ένα σκέτο ρόπαλο ντυμένος μοναχά με τη σκιά του λύκου και τον τρομερόν ήχο της λέξης Δαμαστής δεν είχα υπηκόους - δηλαδή τους είχα για λίγο δεν ζούσαν ίσαμε την αυγή αν και είναι κακοήθεια να λέγεται πως ήμουνα ληστής όπως ισχυρίζονται οι παραχαράκτες της ιστορίας η πάσα αλήθεια είναι πως ήμουν επιστήμονας εφευρέτης κοινωνικός αναμορφωτής πραγματικό μου πάθος η ανθρωπομετρία εφεύρα ένα κρεβάτι στα μέτρα του τέλειου ανθρώπου και μετρούσα μ' αυτό τους ταξιδιώτες που έπιανα ομολογώ πως είναι δύσκολο ν' αποφύγεις να τεντώσεις μέλη και να κόψεις ποδάρια όσο περισσότεροι άρρωστοί μου πέθαιναν τόσο βεβαιωνόμουν για την ορθότητα της έρευνάς μου. Ο σκοπός ήταν ιερός η πρόοδος απαιτεί θύματα λαχταρούσα να καταργήσω τη διαφορά ανάμεσα σε υψηλό και χαμηλό ήθελα να δώσω ενιαία μορφή στην αηδιαστικά ποικίλη ανθρωπότητα ποτέ δεν έπαψα να πασχίζω να κάνω τους ανθρώπους ίσους με σκότωσε ο Θησέας ο φονιάς του αθώου Μινωταύρου αυτός που βγήκε απ' τον Λαβύρινθο με μιανής το κουβάρι απατεώνας όλο κόλπα δίχως αρχές ούτε όραμα του μέλλοντος έχω τη βάσιμην ελπίδα πως άλλοι θα συνεχίσουν τον αγώνα μου και θα ολοκληρώσουν το τολμηρό μου έργο

μτφρ. Γ.Π. Σαββίδης

μια ερμηνευτική ματιά

Ο μύθος του Προκρούστη:

Ο  Προκρούστης (ή Πολυπήμων) ήταν μυθικός ληστής της Αθήνας.  Το λημέρι του ήταν στην περιοχή των Μεγάρων. Προσκαλούσε κάθε διαβάτη να ξαπλώσει σε ένα σιδερένιο κρεβάτι, γνωστό ως Προκρούστειος κλίνη. Αν το θύμα ήταν ψηλό κι εξείχε από το κρεβάτι, ο Προκρούστης έκοβε το περίσσιο τμήμα του σώματός του. Αντιθέτως, αν το θύμα ήταν πιο κοντό, τότε τραβούσε τα άκρα του μέχρι να φτάσουν στο μήκος του κρεβατιού.

Ο Προκρούστης συνέχιζε την αιματηρή δράση του μέχρι που τον συνάντησε ο Θησέας στο δρόμο του από την Τροιζήνα για την Αθήνα. Όντας πολύ δυνατός, κατάφερε να εξουδετερώσει τον Προκρούστη και να τον τοποθετήσει στο ίδιο του το κρεβάτι. Επειδή αποδείχθηκε μεγαλύτερος, ο Θησέας του έκοψε το κεφάλι και τα πόδια, που περίσσευαν.

το ποίημα

•  Με το «Ομιλεί ο Δαμαστής» ο Χέρμπερτ θίγει τα αρνητικά του ολοκλη­ρωτισμού και την ουτοπική ιδέα της απόλυτης εξίσωσης των ανθρώπων

•  αξιοποιεί το μύθο του Προκρούστη με ειρωνικό και αλληγορικό τόνο

•  το  ποίημα είναι στην πραγματικότητα μια έμ­με­­ση αναφορά στα οδυνηρά βιώματα  και στις τραυματικές εμπειρίες  του ποιητή από τους Ναζί και τους Σοβιετικούς κατά το Β΄ παγκόσμιο πόλεμο ,  έχει εξομολογητικό χαρακτήρα

• Ο ποιητής επιλέγει τη μορφή του Προκρούστη γιατί έχει την εγκυρότητα και τη διαχρονικότητα του μυθικού προσώπου

• Το ποίημα έχει ειρωνικό τόνο: αυτό φαίνεται από την αντιστροφή των ρόλων θύτη- θύματος (ο Θησέας είναι ο αδίσταχτος θύτης και ο Προκρούστης το ηρωικό θύμα), φραστικές επιλογές του τύπου: «πραγματικό μου πάθος η ανθρωπομετρία» ή «ο σκοπός ήταν ιερός, η πρόοδος απαιτεί θύματα», εικόνες, μεταφορές: «ομολογώ πως είναι δύσκολο να τεντώσεις μέλη και να κόψεις ποδάρια», «ενιαία μορφή στην αηδιαστικά ποικίλη ανθρωπότητα»

Στην καταληκτική στροφή του ποιήματος:

 Ο Προκρούστης πιστεύει πως ο αγώνας για την απόλυτη εξίσωση των ανθρώπων θα βρει συνεχιστές άρα είναι ένα ιστορικό φαινόμενο διαχρονικό (παρελθόν αποτελεί  ο Προκρούστης, παρόν  το κομμουνιστικό καθεστώς της εποχής του ποιητή) που είναι όμως κάτι  αντιφατικό, καθώς:

• η υπέρβαση της ανθρώπινης ποικιλότητας αποτελεί βιασμό της ανθρώπινης φύσης,

• ο αγώνας για την υλοποίηση μιας τέτοιας επιδίωξης δεν απαγορεύει τη χρήση απάνθρωπων μέσων, άρα επιτρέπει και την εκμετάλλευση του ανθρώπου ως μέσου για την επίτευξη του τελικού στόχου,

• αυτοί που θα υλοποιήσουν το συγκεκριμένο αίτημα (επιστήμονες - ειδικοί) θα αποτελούν μορφή εξουσίας, επομένως αυτομάτως αίρονται πάνω από τους υπόλοι­πους και κατά συνέπεια αίρεται και η ισότητα.

Για όλα τα παραπάνω, η τελευταία στροφή μας γεμίζει με πικρία και τα λόγια του Προκρούστη ηχούν εφιαλτικά, καθώς μιλά για τη συνέχιση του εγχειρήματος του, την ισοπέδωση της ανθρώπινης διαφορετικότητας, την ομογενοποίηση της «αηδιαστικά», κατά τον ίδιο, «ποικίλης ανθρωπότητας».

Ο Προκρούστης είναι μόνος του ( δεν έχει υπηκόους ή οπαδούς , παρόλο που η τελευταία στροφή  έχει σαφή υπαινιγμό γι αυτούς ) γιατί:

 κανείς δεν επιζεί  από την εφαρμογή των  βίαιων μεθόδων του. Ο θάνατός τους είναι η φυσιολογική αντίδρασή τους απέναντι στη βιαιοπραγία του. Μπορεί όμως να ’ναι και ένας τρόπος να  αντισταθούν στο ανα­μορφωτικό κοινωνικό του όραμα. Δε θέλουν την ομοιομορφία και κλείνουν τον κύκλο της ζωής τους στο χρόνο πριν τη συνάντησή τους με τον Προκρούστη.

 Στην τελευταία στροφή η ελπίδα του ότι το έργο του θα έχει συνεχιστές, εκφράζει αλληγορικά την κατάσταση επικράτησης του καθεστώτος του κομμουνισμού στη χώρα του και τους τρόπους που μεταχειρίστηκε για να πετύχει τους πολιτικούς του σχεδιασμούς.

Ο Προκρούστης αποποιείται το ρόλο του άρχοντα και του ληστή, όπως τους ορίζει η κοινή γνώμη. Δεν είχε υπηκόους, ούτε συμβούλους, όπως αρμόζει σε βασιλιάδες, δε λήστευε, όπως έχουν γράψει οι παραχαράκτες της ιστορίας.

Το έργο του ολοκληρώνεται  με τη συνέχιση των ιδεών του από τους άλλους, την εξίσωση των ανθρώπων, την αποδοχή του αναμορφωτικού του ονείρου, ώστε να αποφευχθεί η εμφάνιση ενός νέου «Θησέα»

Οι στίχοι:

« όσο περισσότεροι άρρωστοί μου πέθαιναν

τόσο βεβαιωνόμουν για την ορθότητα της έρευνάς μου.

 Ο σκοπός ήταν ιερός η πρόοδος απαιτεί θύματα»,

αποτελούν την έκφραση της δογματικής αντιμετώπισης της διαφωνίας, περιγράφουν με κυνισμό την τεχνοκρατική αντίληψη της προόδου , εν ονόματι της οποίας, θυσιάζεται κάθε ίχνος ανθρωπισμού , ώστε ο άνθρωπος να καταλήξει μέσον  για την πρόοδο και όχι σκοπός

     

ΠΗΓΕΣ

• Κωνσταντίνα Τζανιδάκη, Νεότερη Ευρωπαϊκή Λογοτεχνία, Σαββάλας 1999

• Εισαγωγή στη νεότερη ευρωπαϊκή λογοτεχνία,Από τον ρομαντισμό ως το μεταμοντέρνο, Martin Travers
  

• άρθρο του Νάσου Βαγενά, στο Βήμα, 7 Οκτ 2001

• Χάρης Βλαβιανός: Zbigniew Herbert, Η ψυχή του κ. Cogito και άλλα ποιήματα, Γαβριηλίδης, 2001

• Περιοδικό Βακχικόν
• ο μύθος του Προκρούστη από την  wikipedia

ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ- Διαγώνισμα

      Δίνονται περισσότερες από τις  5 ερωτήσεις που προβλέπεται  να εξεταστούν οι μαθητές.

      Ποιήματα προτείνονται τουλάχιστον 3.

      Τα ποιήματα έχουν κοινό θεματικό άξονα , κάτι που όμως δεν είναι απαραίτητο να τηρηθεί.

    

      Μελλισάνθη ( Ήβη Σκανδαλάκη)

πάνω σε γρήγορο φαρί

Φεύγω  πάνω σε γρήγορο φαρί

που βέλος δεν μπορεί να με προφτάσει

μέσα στα ελεύθερα της σκέψεως δάση

κανείς να με συλλάβει δεν μπορεί

Αιχμάλωτη κανείς δεν θα με πιάσει

στα χέρια  -ζωντανή  μήτε νεκρή-

Δεν χάλκεψεν ακόμα το σφυρί

την αλυσίδα που θα μ΄εξουσιάσει

Μ΄από τη μοίρα να μου δεθούν τα χέρια

θα τραγουδώ κοιτάζοντας  τ΄ αστέρια

κι ελεύθερη θα μείνω στη σκλαβιά μου!

      Καρέλλη Ζωή 

Νεότητα Δύσκολων Χρόνων

                                                                  

Τι θα κάνουν οι νεότατοι, οι ωραίοι,

με την τραγικήν εφηβεία,

ραγισμένο κρύσταλλο της ψυχής,

αφανισμένο λουλούδι, άγουρο χαλασμένο καρπό,

κίτρινο της αυγής χρώμα μελαγχολικό;

Αρχίζει μέρα συννεφιασμένη,

μ’ αδιέξοδον ουρανό, βαρύ, φορτωμένο

καταιγίδες φανερές κι ύπουλες.

Τι θα κάνουν εκείνοι, που έχουν

τα ωραία, τα φοβερά εκείνα μάτια

της νεότητας καθαρά κι αμετάπειστα;

Τι θα κάνουν οι έφηβοι,

όταν τόσο πολύ γνωρίζουν

και δεν μπορούν να ελπίζουν,

καθώς αρχινούν τη ζωή;

Λαχταράν ουρανό, καθαρό φως

και στον γαλάζιο πόντο ν’ αρμενίσουν

ελεύθεροι, να πιστέψουν ζητούν

στην ανθρώπινη δύναμή τους ακέρια.

Τι ξέρουν οι μεγάλοι και δεν μιλούν;

Ποια σκληρότητα έμαθαν;

Ο Αχιλλέας κι ο Οδυσσέας

δεν ξεκινούν στους πολέμους, πιστεύοντας

στους ωραίους, κοντά στους ανθρώπους, θεούς.

 

     Μ.  ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ

          Ἤτανε νέοι

Οἱ δρόμοι ἦταν σκοτεινοὶ καὶ λασπωμένοι
τὸ πιάτο στὸ τραπέζι λιγοστό,
τὸ φιλὶ στὸ κατώφλι ἦταν κλεφτὸ
καὶ ἔρωτες μέσα στὶς καρδοῦλες κλειδωμένοι
Ἤτανε νέοι ἤτανε νέοι, ἦταν παιδιὰ
καὶ ἔτυχε νά ῾ναι καὶ καλὴ σοδειὰ
Τὰ βράδια ξενυχτοῦσαν στὰ ὑπόγεια,
καὶ σβάρνα ὁλημερὶς στὶς γειτονιὲς
ἄχ! τὰ σοκάκια ἐκεῖνα κι οἱ γωνιὲς
σφιχτὰ ποὺ φυλάξαν τὰ τίμια λόγια
Ἤτανε νέοι ἤτανε νέοι, ἦταν παιδιὰ
καὶ ἔτυχε νά ῾ναι καὶ καλὴ σοδειὰ
Δὲν ξέρανε πατέρα, μάνα σπίτι, μάνα σπίτι
ἕναν δὲν δίναν γιὰ τὸ σήμερα παρᾶ
δὲ ρίχνανε δραχμὲς στὸν κουμπαρᾶ
δὲν κράταγαν μεζούρα καὶ διαβήτη
Ἤτανε νέοι ἤτανε νέοι, ἦταν παιδιὰ
καὶ ἔτυχε νά ῾ναι καὶ καλὴ σοδειά

       Κ. ΠΑΛΑΜΑΣ

      

Ὁ Γκρεμιστὴς

(απόσπασμα)

Ἀκοῦστε. Ἐγὼ εἶμαι ὁ γκρεμιστής, γιατί εἶμ᾿ ἐγὼ κι ὁ κτίστης,

ὁ διαλεχτὸς τῆς ἄρνησης κι ὁ ἀκριβογιὸς τῆς πίστης.

Καὶ θέλει καὶ τὸ γκρέμισμα νοῦ καὶ καρδιὰ καὶ χέρι.

Στοῦ μίσους τὰ μεσάνυχτα τρέμει ἑνὸς πόθου ἀστέρι.

Κι ἂν εἶμαι τῆς νυχτιᾶς βλαστός, τοῦ χαλασμοῦ πατέρας,

πάντα κοιτάζω πρὸς τὸ φῶς τὸ ἀπόμακρο τῆς μέρας.

ἐγὼ ὁ σεισμὸς ὁ ἀλύπητος, ἐγὼ κι ὁ ἀνοιχτομάτης·

τοῦ μακρεμένου ἀγναντευτής, κι ὁ κλέφτης κι ὁ ἀπελάτης*

καὶ μὲ τὸ καριοφίλι μου καὶ μὲ τ᾿ ἀπελατίκι*

τὴν πολιτεία τὴν κάνω ἐρμιά, γῆ χέρσα τὸ χωράφι.

Εἶμ᾿ ἕνα ἀνήμπορο παιδὶ ποὺ σκλαβωμένο τό ῾χει

τὸ δείλιασμα κι ὅλο ρωτᾷ καὶ μήτε ναὶ μήτε ὄχι

δὲν τοῦ ἀποκρίνεται κανείς, καὶ πάει κι ὅλο προσμένει

τὸ λόγο ποὺ δὲν ἔρχεται, καὶ μία ντροπὴ τὸ δένει

Μὰ τὸ τσεκοῦρι μοναχὰ στὸ χέρι σὰν κρατήσω,

καὶ τὸ τσεκοῦρι μου ψυχὴ μ᾿ ἕνα θυμὸ περίσσο.

Τάχα ποιὸς μάγος, ποιὸ στοιχειὸ τοῦ δούλεψε τ᾿ ἀτσάλι

καὶ νιώθω φλόγα τὴν καρδιὰ καὶ βράχο τὸ κεφάλι,

καὶ θέλω νὰ τραβήξω ἐμπρὸς καὶ πλατωσιὲς* ν᾿ ἀνοίξω,

καὶ μ᾿ ἕνα Ναὶ νὰ τιναχτῶ, μ᾿ ἕνα Ὄχι νὰ βροντήξω;

Καβάλα στὸ νοητάκι* μου, δὲν τρέμω σας ὅποιοι εἶστε

γκρικάω,* βγαίνει ἀπὸ μέσα του μιὰ προσταγή: Γκρεμίστε!

Δειλοί και κρυφοί στίχοι, 1928

απελάτης= βυζαντινός φρουρός των συνόρων - ζωοκλέφτης.
απελατίκι= σιδερένιο ρόπαλο
πλατωσιές= πλατώματα, πλατύ άνοιγμα, ξέφωτο
νοητάκι= μαγικό άλογο με υπερφυσικές ικανότητες
γρικάω= ακούω

     Ο. ΕΛΥΤΗΣ 

η ισόβια στιγμή 

( Μαρία Νεφέλη)

Πιάσε την αστραπή στο δρόμο σου
άνθρωπε· δώσε της διάρκεια· μπορεις!
Από τη μυρωδιά του χόρτου από την πύρα του ήλιου
πάνω στον ασβέστη από το ατέρμονο φιλι
να βγάλεις έναν αιώνα·
                                          με θόλο γιά την ομορφιά
και την αντήχηση όπου
σου φέρνουν οι άγγελοι μες στο πανέρι
τη δρόσο από τούς κόπους σου όλο φρούτα στρογγύλά
και κόκκινα·
                                                        τη στενοχώρια σου
γεμάτη πλήκτρα που κτυπούν μεταλλικά στον άνεμο
ή σωλήνες ορθούς που τους φυσάς καθως αρμόνιο
και βλέπεις να συνάζονται τα δέντρα σου όλ
δάφνες και λεύκες οι μικρές και μεγάλες
Μαρίες που κανείς πάρεξ εσύ δεν άγγιξες·


όλα μια στιγμή όλα η μονη σου
αστραπή για πάντα.
Η άμμο που έπαιξες όπως με η ζωή σου η Τύχη
και τα στέφανα που άλλαξε με την παντοτινή σου
άγνωστη ο καιρός ο ανίσχυρος
εχθρός αν έχεις κατορθώσει
μια για πάντα ολόισα ν' ατενίσεις το φως
είναι η μια στιγμή
σθεναρή πάνω απ τα βάραθρα.

.      Τ.ΑΓΡΑΣ

Ήταν Μες Στον Κόσμο...

Ήταν, μες στον κόσμο, ένα παιδί
όλο δείλια κι όλο ανορεξιά.
Τα παλιά τα σπίτια, τη σπουδή
αγαπούσε, και τη μοναξιά.
Αγαπούσε οι άλλοι ν' αγαπούν,
τα όργανα αγαπούσε, από μακριά,
και τα μάτια που θαμποκοπούν
μια κρυφή, βαθιά παρηγοριά.
Τα κατάρτια επρόσεχε πολύ,
κάθε που έπιανε, ώρες, να φυσά
και μακριά, στο τζάμι, στην αχλύ,
χόρευαν, κομμένα τα μισά.
Μες στου κόσμου την οχλαγωγή,
τι ν' απόγινε τ' ωχρό παιδί,
δίχως μοναξιά και συλλογή,
όνειρα, ταξίδια, ούτε σπουδή ;

     Γ.ΣΕΦΕΡΗΣ

               Παιδί

Όταν άρχισα να μεγαλώνω με βασάνιζαν τα δέντρα
γιατί χαμογελάτε; πήγε ο νους σας στην άνοιξη που είναι σκληρή για τα μικρά παιδιά;
μ' άρεσαν πολύ τα πράσινα φύλλα
νομίζω πως έμαθα λίγα γράμματα γιατί το στουπόχαρτο πάνω στο θρανίο μου ήταν κι εκείνο πράσινο
με βασάνιζαν οι ρίζες των δέντρων όταν μέσα στη ζεστασιά του χειμώνα ερχόντανε να τυλιχτούν γύρω στο κορμί μου
δεν έβλεπα άλλα όνειρα σαν ήμουν παιδί·
έτσι γνώρισα το κορμί μου.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

         1.         Να κατατάξετε τα ποιήματα σε μια σειρά από το πιο παραδοσιακό ως το πιο μοντέρνο αιτιολογώντας την απάντησή σας

         2.         Να εντοπίσετε  5 λέξεις του καθημερινού λεξιλογίου στο κάθε ποίημα και να παρουσιάσετε τον τρόπο με τον οποίο αυτές αποκτούν ποιητική διάσταση.

3. Στα ποιήματα που επιλέξατε ως χαρακτηριστικά της μοντέρνας ποίησης να βρείτε δύο χαρακτηριστικά τους  από τη μορφή και ένα από το περιεχόμενο που τα εντάσσουν  σε αυτή την κατηγορία

4. α) Σε ένα μοντέρνο ποίημα οι εικόνες στηρίζονται στην υπέρβαση της πραγματικότητας , λειτουργούν  συμβολικά και δίνουν μιαν άλλη διάσταση και όψη της πραγματικότητας. Να  αποδείξετε την παραπάνω θέση επιλέγοντας και σχολιάζοντας μια  χαρακτηριστική εικόνα από το ποίημα που επιλέξατε ως πιο μοντέρνο 

β) Οι εικόνες της παραδοσιακής Ποίησης  στηρίζονται στα δεδομένα της εμπειρίας, επεξεργασμένα από τη συνείδηση και διευρυμένα από τη φαντασία. Να  αποδείξετε την παραπάνω θέση επιλέγοντας και σχολιάζοντας μια  χαρακτηριστική εικόνα από το ποίημα που επιλέξατε ως πιο παραδοσιακό.

6. Τα ποιήματα που μελετήσατε έχουν ως κοινό θεματικό άξονα  τον άνθρωπο – και κυρίως το νέο – που αμφισβητεί,  που διεκδικεί, που οραματίζεται ένα καλύτερο αύριο. Να επιλέξετε  3- 5 στίχους , από τα ποιήματα που σας δόθηκαν – και να αποδείξετε την παραπάνω θέση

7. Σε ποιο λογοτεχνικό ρεύμα μπορεί να ενταχθεί το ποίημα του Ελύτη και ποια χαρακτηριστικά του το τοποθετούν στο ρεύμα αυτό;

8. Με ποιο σύμβολο εικονοποιεί κάθε ποίημα την διεκδικητική και ονειροπόλα φύση των νέων;  Αιτιολογήστε την απάντησή σας

9. Με δεδομένο ότι η δραματικότητα έχει σχέση με τη θεατρικότητα ενός έργου, με την κειμενική του δράση, ποιο από τα παραπάνω ποιήματα θεωρείτε πιο δραματικό και γιατί; 

10. Έχοντας υπόψη ότι ο λυρισμός αφορά την προσωπική έκφραση των συναισθημάτων και η δραματικότητα έχει σχέση με τη θεατρικότητα ενός έργου, εντοπίστε ένα λυρικό και ένα δραματικό στοιχείο στα ποιήματα που σας έχουν δοθεί. Να αιτιολογήσετε τη γνώμη σας.