Σάββατο 23 Οκτωβρίου 2021

Ένα παιχνίδι στο οποίο δεν δικαιούσαι να χάσεις

 




ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ



ΚΕΙΜΕΝΟ Ι




        Το «Παιχνίδι του καλαμαριού» και το... «σχοινάκι» που θα μας κρεμάσει






      Είναι αντικαπιταλιστικό μανιφέστο ή απλά νέα μόδα η κορεατική σειρά του Netflix που χωρίς να είναι κινηματογραφικό αριστούργημα έχει μέσα σ' έναν μήνα προκαλέσει ένα είδος παγκόσμιας υστερίας με όρους μεγαλύτερης δημοφιλίας απ' οτιδήποτε άλλο έχει προβάλει μέχρι σήμερα η πλατφόρμα; Αν το σκεφτεί κανείς, είναι παράδοξο. Αυτή την εποχή, κάποιοι παρακολουθούν στην τηλεόραση reality, τα περισσότερα εκ των οποίων (αν όχι όλα, τελικά) προϋποθέτουν ένα σχεδόν αναγκαστικό, αλλά εκούσιο βαθμό αυτοεξευτελισμού, προκειμένου να κατακτηθεί η γνωστή 15λεπτη φήμη, αλλά κυρίως το οικονομικό έπαθλο. Άλλοι πάλι, απ' όσους -νεότερους κυρίως- θεατές έχουν, τα τελευταία χρόνια, απαρνηθεί οριστικά τους τηλεοπτικούς δέκτες για τις πλατφόρμες, βλέπουν στο Netflix την κορεατική σειρά Squid Game ( «Παιχνίδι του καλαμαριού» ), που κυκλοφόρησε το Σεπτέμβριο του 2021 .

    Η σειρά είναι μία σπλάτερ, αλληγορική δυστοπία, μία επιστημονική φαντασία , με πλοκή που παραπέμπει στους όρους των ριάλιτι κατ' αρχάς, απλώς με τη ματιά μιας πιο προωθημένης και ακραίας «συνταγής»: Μετά τον αυτοεξευτελισμό έναντι χρημάτων, τι θα έχει σειρά; Μήπως η ίδια η ανθρώπινη ζωή;

Αυτό σ΄ένα πρώτο επίπεδο. Γιατί, βαθύτερα, πολλοί είναι όσοι ανιχνεύουν στο «Παιχνίδι του καλαμαριού» προθέσεις αν όχι αντικαπιταλιστικού μανιφέστου, πάντως καταγγελίας της ξέφρενης σημερινής πορείας του καπιταλισμού που, «κηρύσσοντας» την ανηλεή φτωχοποίηση όλων όσοι δεν μπορούν να υπερβούν τον όλο και…ακριβότερο πήχη που ανεβάζει η καθημερινότητα, οδηγεί στην απόγνωση κι εκείνη με τη σειρά της στις απονενοημένες επιλογές .

   Η υπόθεση του «Παιχνιδιού του καλαμαριού» εκτυλίσσεται στη Νότια Κορέα, σε μια εποχή που θα μπορούσε άνετα να είναι η σημερινή: ό,τι περιγράφεται στο πρώτο επεισόδιο δεν είναι επιστημονική φαντασία. Η ζωή σε συνθήκες ακραίας φτώχειας, με κομμένο ρεύμα και νερό, είναι μια θλιβερή «κανονικότητα» για αρκετούς πολίτες της Νότιας Κορέας. Μέχρι πού θα ήταν διατεθειμένοι να φτάσουν για να επιβιώσουν -αν επιβιώσουν; Μια τόσο απλή και κοφτερή «επόμενη» ερώτηση γέννησε το σενάριο.

    O βασικός ήρωας ζει με όρους απόλυτης οικονομικής εξαθλίωσης: Τζογαδόρος, χρωστάει μερικά εκατομμύρια γουόν σε τοκογλύφους που τον αναγκάζουν να υπογράψει πως, αν δεν τους ξεχρεώσει, θα τους παραχωρήσει ζωτικά του όργανα. Αναγκάζεται να ζει με τη μάνα του που διατηρεί έναν νοικιασμένο πάγκο στην αγορά και αισθάνεται ένοχος που διαψεύδει μονίμως τις προσδοκίες της ανήλικης κόρης του, που μένει πια με τη μητέρα της και τον (ευκατάστατο) νέο φίλο της. Ένα δύσκολο βράδυ, ένας άγνωστος τον προσεγγίζει στο μετρό και του προτείνει να παίξουν ένα παιχνίδι που καταλήγει σε ταπεινωτικά χαστούκια για τον ήρωα. Κι όμως, όταν ο ίδιος ύποπτος τύπος τον μυεί σ' ένα ακόμα πιο παράξενο παιχνίδι, ο νικητής του οποίου θα κερδίσει έως και 1,5 δισ. γουόν, ο απελπισμένος Σέονγκ σπεύδει....Οδηγείται σε μια απομονωμένη τοποθεσία, για να βρεθεί ανάμεσα σε 455 άλλους παίκτες. Μεταξύ τους βρίσκονται εξαθλιωμένοι εκπρόσωποι της εργατικής τάξης, νεαροί άνεργοι, μορφωμένοι μεσοαστοί που εξέπεσαν. Έχουν όλοι ένα κοινό: αναζητούν απεγνωσμένα χρήματα, είτε για να ξανασταθούν στα πόδια τους, είτε για να βοηθήσουν τους δικούς τους.

      Οι παίκτες εφοδιάζονται με πανομοιότυπες πράσινες φόρμες και μ' έναν αριθμό που τους συνοδεύει εφεξής (όπως στα στρατόπεδα συγκέντρωσης) ως αναγνωριστικό και παρακολουθούνται από μασκοφόρους φύλακες με κόκκινες φόρμες και πολεμικό εξοπλισμό, ενώ τα παιχνίδια -όλα σαδιστικές παραλλαγές παιδικών παιχνιδιών- επιβλέπονται από έναν βασικό, επίσης μασκοφόρο επικεφαλής. Από την πρώτη φάση του «διαγωνισμού», οι παίκτες ανακαλύπτουν πως η ήττα σε καθένα από αυτά τα παιχνίδια οδηγεί σε ακαριαία δημόσια εκτέλεση του ηττημένου. Κάθε νεκρός προσθέτει 100 εκατομμύρια γουόν στο τελικό μεγάλο τζακπότ των 45,6 δισεκατομμυρίων γουόν ( 35 εκατομμύρια ευρώ ) , που κρέμεται σε μία γιγαντιαία φούσκα πάνω απ’ το κεφάλι των επιζώντων.

Μετά την πρώτη σφαγή, όσοι παίκτες επέζησαν, αποφασίζουν να φύγουν από το παιχνίδι. Να πάνε, όμως, πού; Εδώ, η διαστροφική παράφραση της φράσης του Μαρξ «Καλύτερα ένα άθλιο τέλος, παρά μια αθλιότητα χωρίς τέλος», δεν έχει επαναστατική βάση, αλλά ζοφερό συμβιβασμό. Όλοι, τελικά, παραμένουν και μάχονται σε παιχνίδια που τους σκοτώνουν και που έχουν αθέατο κοινό: Μία σειρά από επιφανείς πολίτες που παρακολουθούν φορώντας χρυσές μάσκες, σχολιάζοντας τα αιματοβαμμένα στιγμιότυπα.

Υπάρχει ελπίδα; Ναι. Γιατί, το σενάριο του Squid Game εξελίσσεται βάζοντας μπροστά στα μάτια μας ηθικά διλήμματα που, από την ασφάλεια του καναπέ, μας μοιάζει πιο εύκολο ν' απαντηθούν θετικά... Καθώς οι ήρωες επιστρατεύουν ακραίους ψυχολογικούς μηχανισμούς για να επιβιώσουν ξεδιπλώνοντας τον χαρακτήρα τους -αρκετοί φανερώνοντας κυνισμό, χυδαιότητα, απληστία και αδιαφορία... Κάπου πέρα από τη σταδιακή αποκτήνωση, αχνοφέγγει, κάποια στιγμή, μια υποτυπώδης ανθρωπιά, αλληλεγγύη , ή αυτονόητη ηθική...

Ο Χουάνγκ Ντονγκ-Χιου( σκηνοθέτης και σεναριογράφος ) έχει παραδεχτεί πως σχεδίασε την ιστορία ως κριτική στον καπιταλισμό και σε μια κοινωνία που αποδέχεται όλο και περισσότερο την εκμετάλλευση, την εξαθλίωση, την ταπείνωση και την ωμή επιβολή εξουσίας ως απαραίτητο πλέον modus vivendi. Έχει, επίσης, παραδεχτεί πως πηγή έμπνευσης ήταν η δική του καθημερινότητα, οι προσωπικές του οικονομικές δυσκολίες αλλά και οι ταξικές ανισότητες που βαθαίνουν στη Νότια Κορέα . Ή μήπως σε όλο τον κόσμο;



Ναταλί Χατζηαντωνίου, Εφημερίδα των Συντακτών 18/ 10/ 2021 ( συντομευμένο για τις ανάγκες της διδασκαλίας και της εξέτασης )



ΚΕΙΜΕΝΟ ΙΙ 





Η εικόνα από το antikleidi.com






ΚΕΙΜΕΝΟ ΙΙΙ



Ζωή Καρέλλη ( 1901- 1998 ) 



Καβαφικό

Φοβούντανε πάρα πολύ, μην τον ευρεί

η τύχη απροετοίμαστον και τον γνωρίσει.

Λογάριαζε, μήπως δεν είχε αρκετά δοκιμαστεί

απ’ την πολύτροπη ζωή; Μήπως αισθάνονταν

τον εαυτό του ασφαλή, ευτυχισμένον,

σαν αναγνώριζε, πως γύρω του εμαίνονταν

η δυστυχία;



Ούτε το ένα, ούτε τ’ άλλο…

Καταλάβαινε την αθλιότητα του

που ήταν κιόλας γενική,

όμως ακόμα είχε δυνάμεις για να φοβηθεί.



Ίσως φοβούνταν την αλλαγή

από την άθλια αυτή κατάσταση,

που είχε συνηθίσει.

Να μην τιμωρηθεί μόνο λογάριαζε,

γιατί ποιος δεν έχει τις αμαρτίες του;

Αυτές αισθάνονταν πότε τις έβλεπε μεγάλες και τρανές,

πότε μηδαμινές. Δεν τον παράστεκε θεός κανένας,

δίκαιος ή σκληρός.



Αυτ’ ήταν η ζωή του.

Ήθελε να την καταλάβει και δεν μπορούσε.

Για να παρηγορηθεί, ψιθύριζε,

ο άνθρωπος, όταν δεν είναι τραγικός,

είναι γελοίος, ή μάλλον

και τα δυο μαζί… και τα δυο.



ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ


Α) Να παρουσιάσετε συνοπτικά, σε 60 – 70 λέξεις , τα στοιχεία του Squid Game τα οποία η αρθρογράφος θεωρεί ελπιδοφόρα απέναντι στη δυστοπία που προβάλλει η υπόθεση της τηλεοπτικής αυτής σειράς .

( 15 μ. )


Β1) Στηριζόμενοι /ες στο κείμενο Ι , να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω προτάσεις ως Σωστές ( Σ ) ή Λανθασμένες ( Λ) , αιτιολογώντας την απάντησή σας με συγκεκριμένες κειμενικές αναφορές .

1. Τα περισσότερα reality shows οδηγούν τους συμμετέχοντες στον εκούσιο διασυρμό της αξιοπρέπειάς τους .

2. Όλοι οι θεατές αντιλαμβάνονται εξ αρχής πως η τηλεοπτική σειρά Squid Game έχει σαν στόχο να καταγγείλει την αναλγησία του καπιταλισμού και των κοινωνικών συνεπειών του .

3. Όλες οι σκηνές και οι περιγραφές που παρουσιάζονται στο έργο αντιπροσωπεύουν το είδος της επιστημονικής φαντασίας .

4. Η οικονομική εξαθλίωση είναι το βασικό κίνητρο που οδήγησε τους παίκτες στη συμμετοχή τους στο παιχνίδι , το οποίο παρουσιάζεται ως κεντρικό θέμα της υπόθεσης στην τηλεοπτική σειρά Squid Game.

5. Η απόλυτη και ανεπίστρεπτη αποηθικοποίηση παρουσιάζεται ως η μοναδική προοπτική του σεναρίου του έργου

( 10 μ. )


Β2) Αφού μελετήσετε τις δύο πρώτες παραγράφους του κειμένου Ι να εντοπίσετε τα σημεία όπου η αρθρογράφος εκφράζει την προσωπική της θέση για το θέμα που θίγεται στο συγκεκριμένο απόσπασμα (« Είναι αντικαπιταλιστικό μανιφέστο …. η ίδια η ανθρώπινη ζωή;» ) Με ποιους εκφραστικούς και γλωσσικούς τρόπους παρουσιάζει τα σχόλιά της ;

( 15 μ. )


[ εναλλακτικά : Στόχος του τίτλου ενός κειμένου είναι να αποδώσει με τρόπο πυκνό και εύστοχο το νόημά του και παράλληλα να προϊδεάσει τον αναγνώστη για ό,τι θα ακολουθήσει, κεντρίζοντας συγχρόνως το ενδιαφέρον του. Πιστεύετε πως ο τίτλος του κειμένου Ι εξυπηρετεί τη συγκεκριμένη λειτουργία; ]



Β3) Με ποιο τρόπο πιστεύετε ότι «συνομιλεί» το κείμενο Ι με το κείμενο ΙΙ ( εικόνα) ; Να αναπτύξετε την απάντηση σας σε ένα κείμενο 100-120 λέξεων

(15 μονάδες)


[ εναλλακτικά : «Υπάρχει ελπίδα;» «Ή μήπως σε όλο τον κόσμο;» Να σχολιάσετε τη λειτουργία των δύο ερωτημάτων συσχετίζοντάς τα με την πρόθεση και την οπτική γωνία της αρθρογράφου ; ]

Γ ) Ποια είναι η ψυχική κατάσταση του ποιητικού υποκειμένου , που παρουσιάζεται στο κείμενο ΙΙΙ ; Θεωρείτε πως το θέμα που θίγεται στο ποίημα διατηρεί την επικαιρότητά του στην εποχή μας; Να απαντήσετε στηριζόμενοι σε τρεις διαφορετικούς κειμενικούς δείκτες του ποιήματος ( 150 – 200 λέξεις )

( 15 μ. )


Δ) Στην εποχή μας εμφανίζονται συχνά τηλεοπτικές εκπομπές , κινηματογραφικές ταινίες και ηλεκτρονικά μέσα ψυχαγωγίας που οδηγούν στην απευαισθητοποίηση του ανθρώπου απέναντι στη βία αλλά και στην  υπονόμευση της αξιοπρέπειάς του . Με ποιους τρόπους , πιστεύετε πως επιτυγχάνεται αυτό ; Νομίζετε πως υπάρχουν τρόποι , μέσω των οποίων οι σύγχρονοι νέοι θα καταφέρουν να αντισταθούν σε αυτού του είδους τη χειραγώγηση που υφίστανται από τα μέσα που στοχεύουν στην « ψυχαγωγία» τους ; Το κείμενό σας να έχει τη μορφή άρθρου στην ιστοσελίδα του σχολείου σας ( 350 – 400 λέξεις)

( 30 μ. )



Ενδιαφέρον παρουσιάζει και το παρακάτω άρθρο , το οποίο θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί εναλλακτικά : 


https://www.kathimerini.gr/newsasset/561547753/to-paranoiko-paichnidi-toy-kalamarioy-kai-i-dystopiki-pragmatikotita-toy/






 


Δευτέρα 14 Ιουνίου 2021

Γιατί δακρύσαν τα παιδιά στον Σείριο ;

 

 
 

 

 

Γιατί  δακρύσαν τα παιδιά στο Σείριο ;   Δυο απαντήσεις   στο ερώτημα  του ποιήματος  των Πανελλαδικών εξετάσεων . Από μια δασκάλα και μια μαθήτρια  😉

 

Στον Σείριο

Νίκος Γκάτσος

Στον Σείριο υπάρχουνε παιδιά
ποτέ δε βάλαν έγνοια στην καρδιά
δεν είδανε πολέμους και θανάτους
και πάνω απ’ τη γαλάζια τους ποδιά
φοράν τις Κυριακές τα γιορτινά τους

Τις νύχτες που κοιτάν τον ουρανό
ένα άστρο σαν φτερό θαλασσινό
παράξενα παιδεύει το μυαλό τους
τους φαίνεται καράβι μακρινό
και πάνε και ρωτάν το δάσκαλό τους

Αυτή τους λέει παιδιά μου είναι η γη
του σύμπαντος αρρώστια και πληγή
εκεί τραγούδια λένε γράφουν στίχους
κι ακούραστοι του ονείρου κυνηγοί
κεντάνε με συνθήματα τους τοίχους

Στο Σείριο δακρύσαν τα παιδιά
και βάλαν από κείνη τη βραδιά
μιαν έγνοια στη μικρούλα τους καρδιά

 

ΕΡΩΤΗΣΗ

Γιατί,κατά τη γνώμη σας :

«Στον Σείριο δακρύσαν τα παιδιά

και βάλαν από εκείνη τη βραδιά

μιαν έγνοια στη μικρούλα τους καρδιά.»;

Να απαντήσετε ,αξιοποιώντας τρεις (3) διαφορετικούς κειμενικούς δείκτες του ποιήματος. Θα ήσαστε ικανοποιημένοι/ες ή δυσαρεστημένοι/ες,αν ζούσατε,όπως τα παιδιά στον Σείριο και γιατί ;

 

Α)

Το ποίημα « Στον Σείριο»  ο ποιητής αντιπαραθέτει δύο κόσμους , δύο ζωές  : τον κόσμο της αθωότητας , την ανέμελη ζωή στην οποία κυριαρχεί  η αισιοδοξία και η  χαρά , με τον κόσμο του ρεαλισμού , της αληθινής ζωής , της ενηλικίωσης ίσως , που είναι γεμάτη έγνοιες και αγωνίες . Το αν και πώς συναντιούνται  αυτοί οι δύο κόσμοι  και το πού βρίσκεται η Ομορφιά της αυθεντικής  ζωής  είναι και το θέμα που βρίσκεται στον κεντρικό προβληματισμό του ποιητή .

     Στο Σείριο  τα παιδιά «δεν βάλαν ,   έγνοια» , « δεν είδαν  πολέμους και θανάτους»,   «φορούν τις Κυριακές τα γιορτινά τους» ,  καταθέτει ο ποιητής δίνοντας με θεατρική περιγραφή την εποχή της αθωότητας , της ανεμελιάς και της  ξεγνοιασιάς.  Όμως η ευαίσθητη και ανήσυχη φύση των νέων δεν τους αφήνει περιθώρια  να εφησυχαστούν  στη σταθερότητα της ασφάλειας , στη  δεδομένη χαρά  . Αναρωτιούνται για τη Γη , ένα άστρο που  παρομοιάζεται με «θαλασσινό φτερό»  για να τονιστεί η γοητεία του και η μοναδικότητα του . Εκεί τα παιδιά – σε αντίθεση με τον Σείριο -  ζουν έχοντας να παλέψουν και σκοτάδια · η ζωή τους δεν είναι γεμάτη «Κυριακές», αλλά έχει και  «πληγές και αρρώστιες» ,  όπως μεταφορικά αποδίδεται από τη φωνή του δασκάλου το λυπημένο πρόσωπο της ζωής.  Όμως τα παιδιά της γης δεν κοιμούνται με τις πληγές τους .  Παλεύουν «ακούραστοι κυνηγοί του ονείρου» να μετουσιώσουν τα όνειρά τους   σε ζωή  αληθινή . Τα παιδιά στο Σείριο δάκρυσαν  μόλις κατάλαβαν ότι θα ήθελαν  να έχουν και αυτά  μια  ζωή πιο «ζωντανή»,  μία ζωή που θα τους  αφήνει το  περιθώριο να παλέψουν για να την αλλάξουν , αφού θα νιώθουν ότι οι « έγνοιες» τους  θα είναι  το κίνητρο  για να προχωρήσουν μπροστά . Τα παιδιά στο Σείριο ίσως και να δάκρυσαν   επίσης όταν  κατάλαβαν πόσο  αλλιώτικα αντίθετη είναι η ζωή των παιδιών στη Γη.  Τα δάκρυά τους  γίνονται το βήμα για να ακουμπήσει η ανέφελη «μικρούλα τους καρδιά»  τη ζωή της Γης…    Θα ήμουν δυσαρεστημένος αν ζούσα στο Σείριο, γιατί δεν θα άντεχα το τέλμα μιας « αποστειρωμένης» , ευτυχισμένης ζωής που ποτέ δεν συναπαντήθηκε με εμπόδια και δυσκολίες  · αυτά θα με μάθαιναν  να παλεύω και να νιώθω  πως  δεν είμαι παρατηρητής στη ζωή μου , αλλά οδηγός της

 

 Β)

 

Στο Σείριο υπάρχουν παιδιά που   «ποτέ δεν βάλαν έγνοια στην καρδιά» , που ζουν σε ένα κόσμο  αψεγάδιαστο ,   μακριά από τις δυσκολίες και τις διαψεύσεις που μας επιφυλάσσει η Γη . Ζουν ξέγνοιαστα,  απαλλαγμένα από «πολέμους και θανάτους» και προστατευμένα από κάθε σκληρή πραγματικότητα.  Όμως από κάπου μακριά ξεπροβάλλει η Γη , που παρομοιάζεται με «φτερό θαλασσινό» ,  διαταράσσοντας  την ανέγγιχτη ευτυχία τους ,όπως ένα φτερό θα στιγμάτιζε  την εικόνα μιας ακύμαντης  και ήρεμης θάλασσας. Στη γη η «αρρώστια και  η πληγή» ,  ο πόλεμος και η αδικία,  αποτελούν αναπόδραστο κομμάτι της ζωής μας γεγονός που αποτελεί και τον κεντρικό  προβληματισμό  του ποιήματος .Εμείς οι άνθρωποι  στη Γη πολεμάμε το Κακό  με «τραγούδια, με  στίχους και συνθήματα στους τοίχους», μαχόμαστε με θάρρος και όραμα .  «Στο Σείριο δάκρυσαν τα παιδιά» :  ο ποιητής επαναλαμβάνοντας την αναφορά του στα παιδιά  του εξιδανικευμένου αυτού  κόσμου επανέρχεται σε εκείνα,  όμως αυτή τη φορά τα έχει σκεπάσει   με το σύννεφο των δακρύων  τους  ,δάκρυα που   προκύπτουν  από την  συνειδητοποίηση  της  έντονης  αντίθεσης  του δικού τους κόσμου -  της χαράς και της ελπίδας-  με τον κόσμο της Γης,    τον κόσμο   των συνηθισμένων  ανθρώπων και των διαψεύσεων που αυτοί βιώνουν .  «Μια έγνοια βάλαν στη μικρούλα τους καρδούλα» μας γράφει μεταφορικά  ο ποιητής , αισθητοποιώντας  το πώς η  αθώα   ματιά   των παιδιών , αλώβητη από  τα προβλήματα,  συγκλονίζεται από τη  συνειδητοποίηση του σκληρού προσώπου της ζωής .

Η  ζωή στο  Σείριο , με μία πρώτη ματιά , φαντάζει ονειρική και ιδανική  σε αντίθεση με αυτή της Γης,  που  μας φέρνει συχνά στα όριά μας με τα τόσα προβλήματα . Μία τέτοια ζωή θα με  έβρισκε  ίσως ήρεμη αλλά όχι ευτυχισμένη. Γιατί η ευτυχίααν γίνει δεδομένη και δεν "τραυματιστεί"   μέσα από τις  δυσκολίες , δεν θα   καταφέρει   να μας δώσει  δύναμη και θάρρος  για να  προχωρήσουμε ωριμότεροι μπροστά . Η ζωή μας θα  καταλήξει  «ένα πουκάμισο αδειανό» .  Η ζωή μας νοηματοδοτείται  μόνο όταν  είναι  ένα κράμα διαφορετικών  συναισθημάτων και εμπειριών . Άλλωστε γι αυτό είναι  και τόσο πολύτιμη ,  γιατί μπορεί να μας αναδείξει σε  μαχητές του σύμπαντος ……

 

 

 

Δευτέρα 3 Μαΐου 2021

" Η επιστήμη και η τέχνη ανήκουν σε όλον τον κόσμο και μπροστά τους εξαφανίζονται όλα τα σύνορα "

 

 
 
 

ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ   Γ’  ΛΥΚΕΙΟΥ

 

 

ΚΕΙΜΕΝΟ Ι

 Η εκλαΐκευση της επιστημονικής γνώσης

      

   Πώς διαμορφώνεται στις μέρες μας –και από ποιους– η δημόσια εικόνα της επιστήμης; Πόσο επαρκώς ενημερωμένοι είναι οι μη ειδικοί , σε θέματα επιστήμης , πολίτες για τις πρωτοποριακές ανακαλύψεις της βασικής έρευνας και τις τεχνολογικές εφαρμογές της ;

          Θεωρώ πως η  διάδοση στο ευρύ κοινό των μεγάλων κατακτήσεων, των πολλαπλών δυνατοτήτων και των ασύλληπτων τεχνολογικών εφαρμογών της επιστημονικής έρευνας αποτελεί σήμερα ζωτική ανάγκη κάθε κοινωνίας που αυτοπροσδιορίζεται, αυτάρεσκα, ως «κοινωνία της γνώσης». Όμως, η ζωτική , όσο ποτέ , ανάγκη των πολιτών για έγκυρη ενημέρωση και κριτική αποτίμηση των επιτευγμάτων της τεχνοεπιστήμης σκοντάφτει σε δύο φαινομενικά ανυπέρβλητα εμπόδια: αφενός στη δυσκολία κατανόησης από το μη ειδικό κοινό των νέων επιστημονικών - τεχνολογικών κατακτήσεων, και αφετέρου στις ατυχείς ή και σκοπίμως παραπλανητικές «εκλαϊκευτικές» στρατηγικές που τόσο συχνά υιοθετούνται από τους επίδοξους εκλαϊκευτές (ειδικούς δημοσιογράφους ή επιφανείς επιστήμονες).  

         Ίσως, τελικά, το μεγαλύτερο εμπόδιο στη δημοσιοποίηση της επιστημονικής γνώσης να είναι η ίδια η νεωτερική ιδέα και πρακτική της «εκλαΐκευσης». Η «αφ’ υψηλού» δηλαδή και επιλεκτική μεταφορά πληροφοριών από τους λίγους (που γνωρίζουν) στους πολλούς (που αγνοούν), η οποία οδηγεί σε πρωτοφανή επιστημονικό αναλφαβητισμό αλλά και σε νέες, ιδιαίτερα επικίνδυνες μορφές κοινωνικού αποκλεισμού.

    Μήπως  όμως  τελικά  η εκλαΐκευση, δηλαδή η «μετάφραση» του επιστημονικού ιδιωματικού λόγου στην καθημερινή γλώσσα, είναι όντως απαραίτητη, όπως πολλοί ισχυρίζονται, για τη διάδοση της «δύσπεπτης» επιστημονικής σκέψης και την οικειοποίησή της από το ευρύ και μη ειδικό κοινό; Ή μήπως οι εκλαϊκευτικές πρακτικές  θα οδηγήσουν σε μια ελιτίστικη προσέγγιση, η οποία όχι μόνο  θα υπονομεύσει την ίδια την πράξη της επιστημονικής ενημέρωσης, αλλά και θα  αδικήσει  καταφανώς τις γνωσιακές ικανότητες του μη ειδικού κοινού;      Το σίγουρο είναι πάντως  το ότι η ευρύτερη δυνατή διάδοση του επιστημονικού πολιτισμού αναδεικνύεται σε ένα από τα μεγαλύτερα κοινωνικά-παιδαγωγικά στοιχήματα του εικοστού πρώτου αιώνα. Μόνο αν κερδηθεί αυτό το στοίχημα θα μπορέσει να γεφυρωθεί το χάσμα ανάμεσα στην επιστήμη και την κοινωνία, που είναι καταστροφικό και για τις δύο.

               Μια ….απόπειρα « απάντησης»  στους παραπάνω προβληματισμούς  επιχειρεί να δώσει το «Pint of Science» . Για δεύτερη χρονιά φέτος, μαζί με άλλες 25 χώρες , η Ελλάδα συμμετέχει στο Pint of Science: επί τρεις συνεχόμενες ημέρες (από τη Δευτέρα 20 έως την Τετάρτη 22 Μαΐου), περισσότεροι από 40 καταξιωμένοι Έλληνες επιστήμονες και ερευνητές θα εγκαταλείψουν για λίγο τον φιλήσυχο και υπερπροστατευτικό χώρο των εργαστηρίων τους για να εισβάλουν στο μάλλον ασυνήθιστο περιβάλλον των μπαρ, με στόχο να παρουσιάσουν στους μη ειδικούς σε θέματα επιστήμης θαμώνες τις τελευταίες κατακτήσεις της έρευνας στο ιδιαίτερο ερευνητικό τους πεδίο.

Η Επιστήμη, όπως γνωρίζουμε, είναι άρρηκτα συνδεδεμένη και επηρεάζει αποφασιστικά την καθημερινή ζωή όλων μας, εύλογα λοιπόν οι επιστημονικές εξελίξεις γεννούν προβληματισμούς, αγωνίες και δύσκολα ερωτήματα που απαιτούν απαντήσεις. Τόσο η κοινωνία όσο και η επιστημονική κοινότητα έχουν ανάγκη για εξωστρέφεια, διάλογο και ουσιαστική επικοινωνία μεταξύ τους ώστε να μάθουν ο ένας από τον άλλο. Με αυτό το σκεπτικό, αυτόν τον μήνα, ορισμένα δημοφιλή μπαρ θα προσφέρουν, εκτός από τα συνήθη ποτά και κάποιες μάλλον ασυνήθιστες επιστημονικές απολαύσεις.

                Πράγματι, στο χαλαρό περιβάλλον κάποιων προκαθορισμένων μπαρ, οι (οινο)πνευματώδεις επισκέπτες θα έχουν την ευκαιρία να απολαύσουν μαζί με το αγαπημένο τους ποτό και μια σειρά από ενδιαφέρουσες ομιλίες από κάποιους καταξιωμένους αλλά μάλλον αντισυμβατικούς Έλληνες ειδικούς, οι οποίοι επέλεξαν να παρουσιάσουν σε πρώτο πρόσωπο ένα οικείο στους ίδιους και επίκαιρο για τους μη ειδικούς θαμώνες των μπαρ επιστημονικό θέμα, για το οποίο κατόπιν θα συζητήσουν εκτενώς με τους ακροατές και τις ακροάτριές τους.

           Οι εκδηλώσεις αυτές εντάσσονται στον πρόσφατο αλλά διεθνώς καταξιωμένο θεσμό «Pint of Science», μια ιδιαίτερα δημοφιλή γιορτή της επιστήμης που, αυτό τον Μάιο, πραγματοποιείται ταυτόχρονα σε 400 διαφορετικές πόλεις του κόσμου, ενώ μόνο στην Ελλάδα θα πραγματοποιηθούν εκδηλώσεις σε 5 διαφορετικές πόλεις. Με άλλα λόγια, πρόκειται για μια ασυνήθιστη ετήσια γιορτή για την Επιστήμη, η οποία, ανά την υφήλιο, έχει εκλάβει τις διαστάσεις ενός πνευματικού κινήματος για τη διάδοση ορισμένων πολύ πρόσφατων και ανατρεπτικών επιστημονικών ιδεών, οι οποίες παρουσιάζονται στο ευρύ κοινό από τους ίδιους τους επιστήμονες, και όχι σε κάποια πανεπιστημιακή αίθουσα διαλέξεων αλλά στο οικείο περιβάλλον ενός μπαρ.

         Ένα προγραμματικά αντισυμβατικό εγχείρημα που ξεκίνησε μόλις το 2012 από μια παρέα φίλων ερευνητών στα εργαστήρια του Imperial College στο Λονδίνο, οι οποίοι όντας πεπεισμένοι ότι τα μπαρ αποτελούν τον ιδανικό τόπο επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων, θεώρησαν ότι θα μπορούσαν να αποτελέσουν επίσης ιδανικό τόπο για τη διάδοση των επιστημονικών ιδεών και για να δώσουν την ευκαιρία να έλθουν πιο κοντά οι επιστήμονες με τους μη ειδικούς πολίτες μιας κοινωνίας. Πράγματι, στο οικείο και ιδιαίτερα φιλικό περιβάλλον ενός μπαρ η μικρή ομάδα των Βρετανών ερευνητών επιχείρησε να υλοποιήσει το διαφωτιστικό όραμά της: τη διάδοση του πάθους για την επιστημονική γνώση όχι στο «αποστειρωμένο» ακαδημαϊκό περιβάλλον αλλά στα φιλόξενα μπαράκια, σε συνδυασμό πάντα με ένα απολαυστικό ποτό.

      Μια προκλητική ιδέα που από το 2015 μετατράπηκε σε ετήσιο θεσμό για τον ολοένα και αυξανόμενο αριθμό χωρών που συμμετέχουν στο Pint of Science. Μια … μεθυστική επιστήμη !

 

Σπύρος Μανουσέλης, 18/5/ 2019 , www.efsyn.gr ( διασκευή )

 

 

 

 

 

ΚΕΙΜΕΝΟ  ΙΙ

 

   

          Όταν ήμουν παιδί ήταν ακόμα αποδεκτό - όχι για μένα  αλλά σε επίπεδο κοινωνίας-  να λέει κανείς πως δεν ενδιαφέρεται για την επιστήμη και δεν βλέπει  το λόγο να ασχοληθεί μαζί της . Αυτό πλέον δεν ισχύει .  Θέλω να είμαι   σαφής :  δεν υποστηρίζω  ότι όλα τα παιδιά πρέπει μεγαλώνοντας  να γίνουν επιστήμονες .   Δεν  θεωρώ κάτι τέτοιο  ιδανική  κατάσταση , καθότι ο κόσμος έχει ανάγκη από ανθρώπους με μεγάλο εύρος διαφορετικών ικανοτήτων.   Υποστηρίζω  όμως πως  όλα τα παιδιά πρέπει να έχουν μία εξοικείωση και αυτοπεποίθηση απέναντι στα επιστημονικά θέματα,  ό,τι και αν  επιλέξουν να κάνουν στη ζωή τους . Πρέπει να είναι επιστημονικώς εγγράμματα  και να  εμπνέονται  να ασχοληθούν με τις εξελίξεις στην επιστήμη την τεχνολογία προκειμένου να μάθουν περισσότερα. Τα σχολεία όμως  σήμερα προσφέρουν μόνο ένα στοιχειώδες πλαίσιο , όπου ενίοτε η αποστήθιση , οι εξισώσεις και οι εξετάσεις μπορούν να αποξενώσουν τα παιδιά από την επιστήμη. Τα βιβλία και τα άρθρα εκλαϊκευμένης επιστήμης  μπορούν να προάγουν ιδέες σχετικά   με τον τρόπο ζωής μας . Ωστόσο ακόμη και τα πιο επιτυχημένα βιβλία τα διαβάζει μόνο ένα μικρό  ποσοστό του πληθυσμού . Οι ταινίες και τα επιστημονικά ντοκυμαντέρ φτάνουν σε ένα πολύ μεγαλύτερο κοινό , όμως εκεί η επικοινωνία δεν είναι αμφίδρομη   .

          Ο δικός μας ρόλος  είναι να διασφαλίσουμε ότι  αυτή η γενιά των παιδιών δεν θα έχει μόνο την ευκαιρία  αλλά και την επιθυμία να ασχοληθεί ολοκληρωτικά με τη μελέτη της επιστήμης και μάλιστα από νωρίς, ώστε να αξιοποιήσει τις δυνατότητές της και να δημιουργήσει ένα καλύτερο κόσμο για όλο το ανθρώπινο είδος .

         Στο μυαλό μου,  ένας κόσμος όπου μόνο μία μικροσκοπική  υπερ - ελίτ θα είναι  ικανή να κατανοήσει την προηγμένη επιστήμη και  τεχνολογία,  καθώς και τις εφαρμογές τους , είναι περιορισμένος όσο και επικίνδυνος . Σε μία τέτοια περίπτωση αμφιβάλλω σοβαρά  πως  μακροπρόθεσμοι ,  ευεργετικοί στόχοι ,όπως  ο καθαρισμός  των ωκεανών ή η  θεραπεία ασθενειών θα αποτελέσουν προτεραιότητα . Ακόμα χειρότερα  ίσως τότε η τεχνολογία να χρησιμοποιούνταν εναντίον μας και εμείς τότε θα ήμασταν ανίσχυροι να τη σταματήσουμε.

Stephen Hawking, «Σύντομες απαντήσεις στα μεγάλα ερωτήματα» , 2019 εκδόσεις Πατάκης  ( διασκευασμένο απόσπασμα )

 

ΚΕΙΜΕΝΟ ΙΙΙ

Μανόλης Αναγνωστάκης ( 1925-2005 )

Αναζήτηση

Οι πολιτείες ήτανε λευκές, οι νύχτες φορτωμένες βαριές

αναμνήσεις

Θολά προμηνύματα για κάποια μακρινά κι αναπότρεπτα

 ταξίδια

Τώρα πια δε φωνάζω τώρα πια δε σκέφτομαι

κάτι σταμάτησε μέσα μου

 Μπορώ να δω τη μορφή μου στον καθρέφτη·

μπορώ να διακρίνω μια μάσκα χλωμή κι ολότελα ξένη.

 

Θά ’ρθω μια μέρα, γυμνός απ’ αγάπη και μίσος

 Αλύγιστος κι αδυσώπητος, μ’ οδηγό τη σιωπή μου

 και σύντροφο.

Φίλε : αν νομίζεις πως δεν ήρθα πάλι αργά, δείξε μου κάποιο δρόμο

Εσύ που ξέρεις τουλάχιστον πως γυρεύω ένα τίποτα

 για να πιστέψω πολύ και να πεθάνω.

 

 

 

 

ΘΕΜΑΤΑ

 

Α)  Να παρουσιάσετε συνοπτικά , μέσα σε 60 – 80 λέξεις ,    τους προβληματισμούς  που  προκύπτουν   από την απόπειρα εκλαϊκευτικής απόδοσης της επιστημονικής γνώσης στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο , σύμφωνα με τον συγγραφέα του κειμένου Ι ;

( μονάδες 15 )

Β1)  Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, με βάση τα Κείμενα Ι και ΙΙ, τις παρακάτω προτάσεις, γράφοντας δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση τη λέξη Σωστό ή Λάθος. Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές στα κείμενα:

 

α) Ο συγγραφέας του κειμένου ΙΙ   στην παιδική του ηλικία  θεωρούσε  πως  η ενασχόληση με την επιστήμη ήταν κάτι  αδιάφορο και ανούσιο 

 

β) Ο συγγραφέας του κειμένου ΙΙ υποστηρίζει πως η  πολυπλοκότητα της σύγχρονης επιστήμης  την καθιστά    αναπόδραστα    απρόσιτη προς το ευρύ κοινό 

 

γ) Στο κείμενο Ι διατυπώνεται η άποψη πως η επιλεκτική μεταφορά επιστημονικών πληροφοριών  στο λαό  συντελεί στην κοινωνική περιθωριοποίηση .

 

δ) Σύμφωνα με τον συγγραφέα του κειμένου Ι πίσω από την εκλαΐκευση της επιστημονικής γνώσης δεν υποκρύπτονται  λανθάνουσες σκοπιμότητες .

 

ε) Σύμφωνα με το κείμενο Ι ένας από τους σημαντικότερους στόχους της εποχής μας είναι η επίτευξη  της επικοινωνίας επιστημονικής γνώσης – κοινωνίας 


( μονάδες 10)

Β2) α)   Στο κείμενο Ι υπάρχει εκτενής αναφορά στο «Pint of Science», ένα ετήσιο επιστημονικό φεστιβάλ που στοχεύει στη γνωστοποίηση των σύγχρονων επιστημονικών ανακαλύψεων στο κοινό . Πώς συνδέεται αυτή η αναφορά με  τη θέση που παίρνει ο αρθρογράφος στο  κείμενό του ;                                                                           

      ( μονάδες 8)

     β )  Στην 4η παράγραφο του κειμένου Ι διατυπώνονται δύο ερωτήματα ( «    Μήπως  όμως … μη ειδικού κοινού;» )   . Σε τι αποσκοπεί η επιλογή της συγκεκριμένης διατύπωσης ;                                                                

        ( μονάδες 7)    

 

Β3)  Να παρουσιάσετε συγκριτικά τις απόψεις  που διατυπώνουν οι συγγραφείς των κειμένων Ι και ΙΙ   για το θέμα  της εκλαΐκευσης    της επιστημονικής γνώσης   .

                                                                                         ( μονάδες 15 )

 

Γ)  Να διατυπώσετε το ερμηνευτικό σας σχόλιο για το ποίημα του Μ. Αναγνωστάκη ( κείμενο ΙΙΙ) , παρουσιάζοντας το κύριο – κατά τη γνώμη σας - θέμα . Να συμπεριλάβετε στην απάντησή σας  σχετικούς με το θέμα δείκτες του ποιήματος και την προσωπική σας ανταπόκριση σε αυτό ( 150- 200 λέξεις )

(  μονάδες  15 )

 

Δ) Αφού μελετήσατε τα κείμενα αναφοράς καλείστε να  διατυπώσετε τεκμηριωμένα τις θέσεις σας α) για την αναγκαιότητα της εκλαΐκευσης της επιστημονικής γνώσης στην εποχή μας και β) για το ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει η εκπαίδευση  στην καλλιέργεια του επιστημονικού αλφαβητισμού των πολιτών. 

Το κείμενό σας θα έχει μορφή  ομιλίας που θα εκφωνηθεί σε  εκδήλωση του δήμου σας  με  θέμα τη  διάχυση της επιστημονικής γνώσης στην κοινωνία  μας ( 350 λέξεις )

(  μονάδες  30 )

 

 

 

 

ΣΗΜΕΙΩΣΗ : Το βιβλίο του  Stephen Hawking, «Σύντομες απαντήσεις στα μεγάλα ερωτήματα» , είναι αγαπημένο στο νεανικό αναγνωστικό κοινό,  μιας και δίνει με  ανεπιτήδευτο  τρόπο απαντήσεις  σε πολλά ερωτήματα που απασχολούν το σύγχρονο άνθρωπο .