Απο τη σκιά της διαμάχης, στο Φως της Ποίησης

Ο νεοελληνικός βίος έχει να επιδείξει αρκετές δημόσιες αντιδικίες και αντιπαραθέσεις πνευματικών ανθρώπων για γλωσσικά, ιδεολογικά και καλλιτεχνικά ζητήματα.

Η αντιπαλότητα όμως Παλαμά - Καβάφη συνιστά μοναδική περίπτωση, επειδή έχει να κάνει με το ποιος κατέχει τα πρωτεία στη σύγχρονή τους ελληνική ποίηση.


Η ύπαρξη του Αλεξανδρινού στην επικράτεια της γενέτειρας πόλης με τον τόσο αξιόλογο τότε ελληνισμό βρισκόταν καταφανώς σε αντίθεση με την ύπαρξη του Μεσολογγίτη - Πατρινού, ακαδημαϊκού και γενικού γραμματέα του Πανεπιστημίου της Αθήνας.

Ένα κοσμοπολίτικο πνεύμα σαν του Καβάφη (Πόλη, Λονδίνο, Αλεξάνδρεια) δεν είναι δυνατό να μιλήσει για περιορισμένα όρια. Ήταν επόμενο να μιλήσει για πανανθρώπινα προβλήματα της ψυχής, και του σώματος.


Από την άλλη ο Παλαμάς, που ποτέ του δεν ταξίδεψε έξω από την Ελλάδα, αλλά
και δεν ταξίδεψε σχεδόν καθόλου και μέσα σ΄ αυτήν την ίδια την Ελλάδα, είναι πολύ φυσικό να μιλήσει για τη φύση, τους ήρωες , τη μυθολογία, τον έρωτα, τον θάνατο, τα άλλα βάσανα των ανθρώπων, παίρνοντας πρότυπα από το γαλλικό παρνασσισμό.

Έτσι λοιπόν-και με την" ενθάρρυνση"πολλών στενόμυαλων υποστηρικτών τους, φτάσαμε στη σκιά της διαμάχης...

Ο Καβάφης μέμφεται τον Παλαμά για την πολυγραφία του και για τον υπερβολικό λεκτικό φόρτο των ποιημάτων του.

Οι παλαμικές αιτιάσεις από την άλλη, βάσει των οποίων αρνείται ο ίδιος να αναγνωρίσει την όποια ποιητική αξία στον ομότεχνό του Αλεξανδρινό, λένε:
Ο Καβάφης μειονεκτεί για την κακή στιχουργική, τη μεικτή γλώσσα, την ανορθόδοξη ερωτική θεματογραφία.

Με τον τρόπο αυτόν ο Παλαμάς δεν κατηγορεί μόνο τον Καβάφη· υπερασπίζεται τον εαυτό του, τη δική του ποίηση, που είναι η μόνη ποιητική αλήθεια που γνωρίζει και αναγνωρίζει· υπερασπίζεται τον αγώνα του δημοτικισμού, τις καθιερωμένες στιχουργικές φόρμες και τα στιχουργικά τερτίπια, που σε μεγάλο βαθμό εξάντλησαν τη μεσοπολεμική ποίησή μας - και εξαντλήθηκαν μαζί της.

Όμως όσο κι αν χώρισαν οι δρόμοι τους ,η «Τέχνη της Ποιήσεως» έρχεται για να σμίξει τις έγνοιες τους, τις αγωνίες τους, την ψυχή που καταθέτουν σ' αυτήν....

Ο Παλαμάς την αγάπησε (Ω Μούσα Ιδέα, σ' αγάπησα!), γιατί η ποίηση αντιστάθμιζε την Ασάλευτη Ζωή ενός ανθρώπου λιγομίλητου, μαζεμένου, μοναχικού και δειλού στις προσωπικές του σχέσεις:

«Μόνο πως είμαι αιστάνομ' εδώ κάτου

κ' ελεύτερος και ισόθεος κάτου εδώ,

τραγούδι, όταν εσένα τραγουδώ.»


Αλλά και ο Καβάφης αγάπησε την Ποίηση, άλλοτε γιατί η τέχνη ολοκλήρωνε « κάτι μισοειδωμένα πρόσωπα ή γραμμές ερώτων ατελών κάτι αβέβαιες μνήμες» και άλλοτε γιατί θεράπευε, έστω και πρόσκαιρα, τις πληγές του:

«Τα φάρμακά σου φέρε Τέχνη της Ποιήσεως,

που κάμνουνε -για λίγο- να μη νοιώθεται η πληγή »

Και οι δύο πίστευαν ότι μέσω της τέχνης ο άνθρωπος μπορεί να νικήσει τη φθορά του χρόνου και τη λήθη του θανάτου, γιατί ό,τι μεταστοιχειώνεται σε έργο τέχνης κερδίζει την αθανασία και τη  χαρίζει και στο δημιουργό του.

Ο Παλαμάς γράφει στις «Πατρίδες»:

το χωματόπλαστο κορμί, χώμα κι εκείνο 

αέρας, γη, νερό , φωτιά θα ξαναγίνω

κι απ' των ονείρων τον αέρα κι απ' την πύρα 

του λογισμού, κι απ' τη σάρκα τη λιωμένη, 

κι απ' των παθών τη θάλασσα πάντα θα βγαίνει ήχου πνοή, 

παράπονο σαν τη λύρα                   

Κοινή είναι και η βεβαιότητά τους πως η Ποίηση είναι ενεργός δύναμη, ανώτερη από την Πράξη.

Ο Παλαμάς:

"Μόνο με την αγνή τετράψηλη αρμονία
που ενώ κρατιέται απάνω από καιρούς και τόπους
προς την πατρίδα του γυρνάει τ' αυτιά του κόσμου,
ο ποιητής είν' ο μεγάλος ο πατριώτης.
(...)
Η πράξη του σοφού, είν' η σκέψη,
και το τραγούδι είναι το κάστρο του ποιητή."
Ακριβώς εν ονόματι της βεβαιότητας αυτής ένας Νέος της Σιδώνος, στον Καβάφη, αντιδρά, γιατί ο Αισχύλος στο επιτύμβιο επίγραμμά του αποσιώπησε ολότελα της Τραγωδίας το λαμπρό λόγο ,και για την υστεροφημία του αρκέστηκε να σημειώσει μόνο πως πολέμησε στον Μαραθώνα:

"Έτσι από σένα περιμένω κι απαιτώ.

Κι όχι απ' το νου σου ολότελα να βγάλεις

της Τραγωδίας τον Λόγο τον λαμπρό-

(...) -και για μνήμη σου να βάλεις

μ ό ν ο που μες στων στρατιωτών τες τάξεις, τον σωρό

πολέμησες και συ τον Δάτι και τον Αρταφέρνη."


Όσα και να τους χώριζαν λοιπόν , ένας ισχυρός δεσμός τους συνδέει βαθιά, πίστη και αφοσίωση στη Ποίηση…

ΠΗΓΕΣ:

Δ. Δασκαλόπουλος, « Από τον έπαινο στη διαμάχη»

Θ. Σουλογιάννης, « Κ.Καβάφης- Κ. Παλαμάς, ένα χρονικό»

Ε. Πολίτου- Μαρμαρινού, άρθρο στην εφημερίδα Το Βήμα, Μάρτιος 2003