ΣΥΝΕΞΕΤΑΣΗ ΓΛΩΣΣΑΣ - ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

 ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ : ΤΕΧΝΗ

ΜΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΌ ΚΕΊΜΕΝΟ

Ο  ρόλος της Τέχνης

Απόσπασμα από δημοσίευση στο επιστημονικό περιοδικό «  Επιστήμη και Κοινωνία: Επιθεώρηση Πολιτικής και Ηθικής Θεωρίας» 

Ελένη Γέμτου, Επίκουρη Καθηγήτρια  στο Τμήμα Μεθοδολογίας και Ιστορίας της Επιστήμης , ΕΚΠΑ

      Μια   σημαντική παράμετρος ορισμού της τέχνης ως πνευματικού-κοινωνικού φαινομένου είναι ο  επικοινωνιακός της χαρακτήρας: ο καλλιτέχνης δημιουργεί με συγκεκριμένες προθέσεις, απευθυνόμενος σε ένα κοινό που είναι πρόθυμο και ικανό να συγκινηθεί και να κατανοήσει τα μηνύματα του. Ο καλλιτέχνης επίσης  λειτουργεί επηρεασμένος από το κοινωνικό, ιστορικό και πολιτισμικό πλαίσιο μέσα στο οποίο ζει και εργάζεται, αλλά και το έργο τέχνης έχει τη δυναμική να επηρεάσει την κοινωνική ομάδα προτείνοντας τρόπους σκέψης και καλλιεργώντας αξίες.  Μ΄αυτόν τον τρόπο τα έργα τέχνης πρέπει να εκλαμβάνονται ως έκφραση του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου στο οποίο ανήκουν, λειτουργώντας ως γέφυρα επικοινωνίας μεταξύ δημιουργού και κοινού.

            Μια δεύτερη  παράμετρος είναι η δυνατότητα της Τέχνης  να  διαπαιδαγωγήσει ηθικά τον άνθρωπο, να διαμορφώσει  συνειδήσεις και στάσεις ζωής. Πολλοί είναι οι διανοούμενοι που, επηρεασμένοι από πλατωνικές αντιλήψεις, πιστεύουν στη δύναμη της τέχνης και της ομορφιάς για την ηθική και αισθητική διαπαιδαγώγηση ή

και διαφθορά των ανθρώπων. Ο Coleridge θεωρούσε ότι το συστηματικό διάβασμα μυθιστορημάτων καταστρέφει τη δύναμη του μυαλού, ενώ σε γερμανικό φυλλάδιο του 1796 η ενασχόληση με τη λογοτεχνία καταδικαζόταν ως εθισμός ανάλογος με το αλκοόλ και το ταμπάκο. Από την άλλη πλευρά, υποστηρίζεται η θέση ότι το διάβασμα ορισμένων λογοτεχνικών έργων – για παράδειγμα - διαμορφώνει ολοκληρωμένες προσωπικότητες με μηδενική ανοχή στη βαρβαρότητα ενώ έχει διατυπωθεί και η άποψη ότι η  επαφή με την ομορφιά, μέσω του καλλιτεχνικού έργου ,  ενισχύει το αίσθημα της δικαιοσύνης .

          Η ιστορία ωστόσο έχει δείξει ότι η πλατωνική ταύτιση ομορφιάς και αρετής δεν υφίσταται πάντοτε. Υπάρχουν έργα τέχνης στα οποία η ομορφιά συνυπάρχει με την ανηθικότητα καλύπτοντας την πραγματική της έκταση και αποστασιοποιώντας το κοινό από τα πραγματικά προβλήματα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα

είναι οι μορφές εικαστικών τεχνών που έχουν προωθηθεί από ολοκληρωτικά καθεστώτα: οι παραδοσιακές αισθητικές αρχές της αρμονίας, της συμμετρίας και της ισορροπίας, αλλά και θέματα ηθικού προσανατολισμού

χρησιμοποιήθηκαν για να προβάλουν ρατσιστικά, ιμπεριαλιστικά και φασιστικά μηνύματα.

           Τα ερωτήματα που εύλογα βέβαια  τίθενται είναι τούτα: έχει υποχρέωση η τέχνη να συμβάλει στην ηθική διάπλαση των υποκειμένων; Οφείλει να παρουσιάζει μόνο το ηθικά καλό και όταν παρουσιάζει το κακό να προτείνει και τρόπους καταπολέμησης του; Σε ποιον βαθμό μπορεί η ηθική να κρίνει την τέχνη και να την απορρίπτει ως ανήθικη και επικίνδυνη; Αν η απάντηση στα ερωτήματα αυτά είναι καταφατική, τότε αποδεχόμαστε έμμεσα τη λογοκρισία της τέχνης που έως και τη σύγχρονη εποχή εμποδίζει την ελευθερία του δημιουργού με πρόσχημα την προστασία της δημόσιας ηθικής.

         Ο Wittgenstein ,  « Διαλέξεις για την Αισθητική»,   υποστήριξε πως σκοπός της τέχνης είναι να απελευθερώσει τη σκέψη από τα δεσμά του παρελθόντος και να ανοίξει νέους ορίζοντες κατανόησης της πραγματικότητας. Από την πλευρά αυτή, ένα έργο με ανήθικο περιεχόμενο μπορούμε να το κρίνουμε ως ανάρμοστο, κακό ή άσχημο, όμως πρέπει να το αποδεχτούμε ως τέχνη, από τη στιγμή που εκφράζοντας μια διαφορετική άποψη έχει τη δυναμική να ανοίξει νέους τρόπους σκέψης. Έργο της πολιτείας δεν είναι να λογοκρίνει και να απαγορεύει έργα, αλλά να κάνει τους πολίτες ώριμους και ικανούς να υιοθετούν πρότυπα σκέψης και  συμπεριφοράς που αυξάνουν την προσωπική και συλλογική ευημερία.

ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ

1    Α)  Σε κάθε μία από τις προτάσεις που ακολουθούν να δώσετε  τον χαρακτηρισμό «Σωστό» ή « Λάθος» , ανάλογα με το αν αποδίδουν το νόημα του κειμένου σωστά ή όχι . Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας με  συγκεκριμένη αναφορά στο κείμενο                                                 

                                                                                                                                              [ μονάδες 15]

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑ	ΣΩΣΤΟ / ΛΑΘΟΣ	ΑΙΤΙΟΛΟΓΗΣΗ ΜΕ      ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
Τα έργα τέχνης αδυνατούν να λειτουργήσουν  ως δίαυλος επικοινωνίας ανάμεσα στον καλλιτέχνη και στο κοινό του
Έχει διατυπωθεί η άποψη πως η Τέχνη έχει τη δυνατότητα να συμβάλλει στην  αποηθικοποίηση του  ανθρώπου
Πολλά αυταρχικά καθεστώτα έχουν χρησιμοποιήσει την Τέχνη  για χειραγωγήσουν τους πολίτες
Ο έλεγχος της καλλιτεχνικής δημιουργίας από την εξουσία  αντιστρατεύεται την ελεύθερη έκφραση
Η πολιτεία οφείλει να μην  προωθεί εκείνα τα έργα τέχνης που εκφράζουν  ανήθικο περιεχόμενο

      

         Β)  Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόμενο των τριών πρώτων παραγράφων του κειμένου, (  « Μια   σημαντική παράμετρος…. φασιστικά μηνύματα.» )  , ενημερώνοντας τους συμμαθητές σας για το κείμενο που διαβάσατε ,   στα πλαίσια συζήτησης που γίνεται στην τάξη σας με θέμα τη λειτουργία της Τέχνης                                                                                                       

                                                                                                                                               [ μονάδες 15]

ΔΕΥΤΕΡΟ ΘΕΜΑ     

                                                                                                                                      

1    α)      Να βρείτε έναν τρόπο ανάπτυξης ανάπτυξης της   πρώτης παράγραφου  του κειμένου και να τον αιτιολογήσετε                                   

2   β)  Ποια είναι η λειτουργία των ερωτημάτων που θέτει η συγγραφέας στην τέταρτη παράγραφο του κειμένου ; (Οφείλει να παρουσιάζει ….. ανήθικη και επικίνδυνη; )

      γ)    Με ποιους τρόπους επιτυγχάνεται  η συνοχή και η νοηματική αλληλουχία των τριών πρώτων παραγράφων του κειμένου ; 

                                                                                                                                                 [ μονάδες 30]

ΤΡΙΤΟ ΘΕΜΑ 

Η ελευθερία της τέχνης έχει αρκετές φορές παραβιαστεί στο όνομα θρησκευτικών ή πολιτικών πεποιθήσεων. Η τέχνη,  όταν είναι στρατευμένη,  πιστεύετε ότι καταλήγει να είναι μέσο προπαγάνδας; Θεωρείτε ότι μπορεί να υπάρξει καλλιτεχνική παραγωγή χωρίς να υπάρχει πνευματική ελευθερία; Να εκθέσετε τις απόψεις σας σε ένα άρθρο 350 περίπου λέξεων που θα δημοσιευθεί στην ιστοσελίδα του σχολείου σας                          

                                                                                                                                      [ μονάδες 40]

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Ν. Καζαντζάκης , Αναφορά στον Γκρέκο 

Η «Αναφορά στον Γκρέκο», άρχισε να γράφεται το φθινόπωρο του 1956 αλλά δεν ολοκληρώθηκε ποτέ γιατί ο Καζαντζάκης πέθανε το  φθινόπωρο του 1957. Πρόκειται για ένα είδος πνευματικής αυτοβιογραφίας ή, όπως τη χαρακτηρίζει ο ίδιος ο Καζαντζάκης, μια «αναφορά» με τη στρατιωτική έννοια του όρου, σχετικά με τους στόχους του και τις προσπάθειές του.  Ο Γκρέκο είναι ο ζωγράφος  Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, που για τον Νίκο Καζαντζάκη ήταν ένας αγωνιστής του πνεύματος μέσα από την τέχνη. 

« Η πάλη αυτή ανάμεσα  πραγματικότητας και φαντασίας , ανάμεσα δημιουργού Θεού και δημιουργού ανθρώπου, μια στιγμή μέθυσε την καρδιά μου . Αυτός είναι ο δρόμος μου , ξεφώνισα μέσα στην αυλή όπου πηγαινοερχόμουν και βρεχόμουν , αυτό είναι το χρέος μου ∙ καθένας παίρνει το ανάστημα του οχτρού που μαζί του παλεύει ∙ μου αρέσει, κι ας χαθώ , να παλεύω με το Θεό. Αυτός πήρε λάσπη και έπλασε τον κόσμο, εγώ λέξεις.  Αυτός έκαμε τους ανθρώπους όπως τους βλέπουμε να σούρνωνται στο χώμα ,  εγώ θα πλάσω με φαντασία και αγέρα, με το υλικό που πλάθονται τα όνειρα ,άλλους ανθρώπους με πιο πολλή ψυχή, ν’ αντέχουν στον καιρό, να πεθαίνουν οι άνθρωποι του Θεού  και να ζουν οι δικοί μου. Ντρέπουμαι να αναθυμούμαι την εωσφορική τούτη αλαζονεία, μα ήμουν νέος τότε, και νέος θα πει να επιχειρείς να γκρεμίζεις τον κόσμο και να’ χεις το θάρρος να θες να οικοδομήσεις έναν νέο, καλύτερο.»

Εωσφορική= διαβολική 

ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ

«Αυτός πήρε λάσπη και έπλασε τον κόσμο, εγώ λέξεις.  Αυτός έκαμε τους ανθρώπους όπως τους βλέπουμε να σούρνωνται στο χώμα ,  εγώ θα πλάσω με φαντασία και αγέρα, με το υλικό που πλάθονται τα όνειρα ,άλλους ανθρώπους με πιο πολλή ψυχή, ν’ αντέχουν στον καιρό, να πεθαίνουν οι άνθρωποι του Θεού  και να ζουν οι δικοί μου»   Ποια χαρακτηριστικά της καλλιτεχνικής δημιουργίας και των στόχων της παρουσιάζει ο Ν. Καζαντζάκης στο συγκεκριμένο απόσπασμα;                                                                                                                                                                 [ μονάδες 30]

ΔΕΥΤΕΡΟ ΘΕΜΑ 

α) « Η πάλη αυτή ανάμεσα  πραγματικότητας και φαντασίας , ανάμεσα δημιουργού Θεού και δημιουργού ανθρώπου, μια στιγμή μέθυσε την καρδιά μου» Ποια εκφραστικά μέσα χρησιμοποιούνται στο απόσπασμα αυτό; Ποια είναι η λειτουργία τους ;                                                                                                                                          [ μονάδες 15]

β) Να αποδείξετε,  με αναφορές σας στο απόσπασμα που σας δόθηκε, πως ο χαρακτήρας του έργου « Αναφορά στο Γκρέκο»  είναι αυτοβιογραφικός και  εξομολογητικός                    

                                                                                                                                           [ μονάδες 15]

ΤΡΙΤΟ ΜΕΡΟΣ 

 Στο απόσπασμα από την « Αναφορά στον Γκρέκο»  που μελετήσατε ο Ν. Καζαντζάκης παρουσιάζει- εκτός των άλλων -  τη δυνατότητα που έχει η Τέχνη να οραματιστεί  και να διαμορφώσει ένα καλύτερο αύριο για τον άνθρωπο.

 Πιστεύετε πως η καλλιτεχνική δημιουργία στη σύγχρονη εποχή έχει τους ίδιους στόχους ;  Να αναπτύξετε τους προβληματισμούς σας για το θέμα  σε ένα κείμενο 150 - 200 λέξεων που θα δημοσιευθεί  στο ηλεκτρονικό περιοδικό του   σχολείου  σας                                                                                                                           

                                                                                                                                        [ μονάδες 40]