ΘΕΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

Φυσικά και όλοι συμφωνούμε στο ότι οι μαθητές που προετοιμάζονται με υπευθυνότητα για τις εξετάσεις δεν υποκύπτουν στη λογική των…SOS. Όμως  ξέρουμε επίσης πως αυτοί οι μαθητές  πασχίζουν    χρόνια  , με έμφαση στα δύο τελευταία, για να εξασφαλίσουν ένα εισιτήριο  για την πιθανότητα στο όνειρο…

     Ξενύχτια, αγωνίες, φθορά ψυχική  και  σωματική , αφαίμαξη οικονομική. Δεν θα δικαιολογήσω τους μαθητές που άφησαν έξω από το διάβασμά τους το Σολωμό, αλλά  θα κατανοήσω όσους στις δύο τελευταίες μέρες των επαναλήψεων , κατάκοποι και φορτωμένοι με χιλιάδες πληροφορίες,  επανέλαβαν τον «Κρητικό» βιαστικά ( το καθόλου ούτε που θέλω να το σκεφτώ!...).Υπήρχαν τόσα κείμενα , για να επιλεγούν στην εξέταση, που είτε δεν μπήκαν ποτέ ή πέρασαν πριν πολλά χρόνια… 

 Γιατί να  επιλεγεί ένα κείμενο   που εξετάστηκε ξανά δύο φορές από το 2011 ως σήμερα ;

 Απόγνωση στα μάτια των παιδιών....Κρίμα!  

 Θα   είχαν - άλλωστε -  πολλές ευκαιρίες στο μέλλον τους να μάθουν τις διαψεύσεις  της ζωής…..

Δ. Σολωμού, Ο Κρητικός

 ΕΡΩΤΗΣΗ  Α1. Το έργο του Δ. Σολωμού έχει δεχτεί επιρροές και από το δημοτικό τραγούδι. Να αναφέρετε τρία διαφορετικά χαρακτηριστικά του δημοτικού τραγουδιού που εντοπίζετε στα αποσπάσματα του ποιήματος «Ο Κρητικός» και για καθένα από αυτά να γράψετε ένα παράδειγμα.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

·         ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος στίχος.

·         δημοτική γλώσσα (βαριόμοιρος, αδράξαν, φούχτες κ.α)

·         σύνθεση στοιχείων ανά τρία (απόσπασμα 4(21), στ.14-16, απ.5[22]στ.16-19).

·         παράσταση αδιανόητου καθ υπερβολή (σχήμα αδυνάτου) (απ.4[21]στ.7).

·         προσωποποίηση των άψυχων φυσικών στοιχείων (απ. 3[20] στ.6, απ.4[21] στ.1 κ.α)

·         μορφή φεγγαροντυμένης αντίστοιχη με τις νεράιδες των δημοτικών τραγουδιών.

Δεχόμαστε και :

·         Λόγος απλός , φυσικός,ανεπιτήδευτος

·         Κυριαρχία ρήματος και ουσιαστικού

·         Αρχή της ισομετρίας ( κάθε στίχος εκφράζει ένα ολοκληρωμένο νόημα)

·         Έκφραση της στενής σχέσης του ανθρώπου με τη φύση

·         Σχήματα λόγου: πλην της υπερβολής και της προσωποποίησης και επανάληψη, αντίθεση, μεταφορά

ΕΡΩΤΗΣΗ Β1. Σύμφωνα με τον Β. Αθανασόπουλο: «[…] Το φως μπορεί μες στο ποιητικό τοπίο του Σολωμού να μεταμορφώνει τα πράγματα και να μετουσιώνει τα σώματα που φωτίζει. Το φως είναι η ενέργεια του Θεού, είναι η όραση του Θεού.[…]». Στο κείμενο που σας δίνεται, να εντοπίσετε τέσσερα στοιχεία που υποστηρίζουν την παραπάνω άποψη (μονάδες 8) και να τα σχολιάσετε (μονάδες 12).

ΑΠΑΝΤΗΣΗ                                                                                                                                                      

Απόσπασμα 3[20]

στίχος 10: φεγγάρι λαμπερό, στρογγυλό, γεμάτο (πανσέληνος), διαυγές, φωτεινό, καθαρό-> με τρόπο μυστηριακό δηλώνεται η επιφάνεια της Φεγγαροντυμένης

 Στ.13 : το δροσάτο φως ( οξύμωρο σχήμα, σχήμα συναισθησίας, σχόλια 27, 28 της σελίδας 21 του σχολικού βιβλίου), τονίζεται η θεϊκή παρουσία/ σύνδεση με το θεό

Απόσπασμα 4[21] :στ. 1- 2 το εκθαμβωτικό φως των αστεριών την περιέλουσε χωρίς να την αφανίσει

Στ.7 -8 ένα ακόμη δυνατότερο φως πλημμυρίζει τη νύχτα κτίζει όλη την πλάση ( μέσα από το πολυσύνδετο των στίχων1- 8 ανιούσα κλιμάκωση φωτοχυσίας)/ το φυσικό στοιχείο κάτω από την επίδραση του θεϊκού φωτός γίνεται μεταφυσικό / κορύφωση της φωτοχυσίας με τη χρήση του δραματικού ενεστώτα ( πλημμυρίζει, λαμπυρίζει, χριστιανικός ανιμισμός, βλέπε σχόλια σχολικού βιβλίου σελ 21, σχόλιο 28 )

Πρόσθετα προαιρετικά σχόλια

Το φως στη σολωμική ποίηση έρχεται από ψηλά, από φυσικά σώματα (φεγγάρι, αστέρια, ήλιος) ή από υπερφυσικά στοιχεία(θεοί, αιθέρια πλάσματα,). Είναι φορέας της παρουσίας του θεού στη γη, Μεταμορφώνει το τοπίο και το ανασυνθέτει από φυσικό σε μεταφυσικό

Χωρία: απόσπ.3[20], στ.4 «σαν περιβόλι… όλα τ άστρα»(η ταραγμένη θάλασσα ηρεμεί και στην επιφάνειά της καθρεφτίζονται τα άστρα)στ. 10 επιτροπή

Β2. Να βρείτε και να σχολιάσετε :

α) τα τρία χρονικά επίπεδα στο απόσπασμα 5 [22.]           (μονάδες 12)  και

β) το περιεχόμενο και τον λειτουργικό ρόλο της παρομοίωσης στους στίχους 9-11 του αποσπάσματος 4 [21.] (μον. 8):

«Τέλος σ’ ἐμέ πού βρίσκομουν ὀμπρός της μές στά ρεῖθρα,

καταπώς στέκει στό Βοριά ἡ πετροκαλαμίθρα,

Ὄχι στήν κόρη, ἀλλά σ’ ἐμέ τήν κεφαλή της κλίνει».

                                                                                      Μονάδες 20

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

 α ) ΧΡΟΝΙΚΑ ΕΠΙΠΕΔΑ

·         πρώτο χρονικό επίπεδο: κύρια αφήγηση/ επεισοδιακός/ευθύγραμμος χρόνος( ευθύγραμμη αφήγηση)/ ό,τι συμβαίνει μέσα στη θάλασσα(ναυάγιο και θαυμαστή εμπειρία).

·         δεύτερο χρονικό επίπεδο: αναδρομή στο παρελθόν, προϊστορία ήρωα στην  Κρήτη/ηρωικό παρελθόν του ήρωα(στ. 16 -20), ονειρική αναδρομή(στ.10 – 12)

·         τρίτο χρονικό επίπεδο: αφηγηματικό παρόν του ήρωα (ή/ και πρόδρομη αφήγηση), πρόσφυγας-ζητιάνος (στ. 5, 7-9, 13 ως 14).

Δεκτή είναι και η παρακάτω άποψη για τη διάκριση των χρονικών επιπέδων ( που στηρίζεται στο απόσπασμα του Ε. Καψωμένου στα συνοδευτικά σχόλια του βιβλίου ):

1^ο επίπεδο , ο χρόνος του ναυαγίου και της θαυμαστής εμπειρίας : στίχοι 1- 4,  15 -16, 21-22

2^ο επίπεδο :η προϊστορία του ήρωα στην Κρήτη: στίχ.6, 17 – 20.

3^ο επίπεδο :η ζωή του πρόσφυγα μετά το ναυάγιο. Στιχ. 5-  14

Μοριοδότηση: 3 επίπεδα × 4 μονάδες = 12 μονάδες

β)  ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΠΑΡΟΜΟΙΩΣΗΣ, στίχοι 9 – 11 του αποσπάσματος 4[21]

« Τέλος σ’ ἐμέ πού βρισκόμουν ὀμπρός της μές στά ρεῖθρα ,

 Καταπώς στέκει στό Βοριά ἡ πετροκαλαμίθρα ,

 Ὄχι στήν κόρη, ἀ λλά σ’ ἐμέ τήν κεφαλή της κλίνει »

σχόλια σχολικού βιβλίου σελ.21 (πετροκαλαμίθρα :  είδος πρωτόγονης (επιπλέουσας σε δοχείο με νερό) μαγνητικής βελόνας από καλάμι, δείκτης πυξίδας· αλεξικέραυνο (όπως ενδεχομένως στην υστερότερη παραλλαγή: «εγώ το σίδερο κι αυτή η πετροκαλαμίθρα»). Το φαινόμενο του μαγνητισμού αξιοποιήθηκε μεταφορικά για την έλξη μεταξύ ψυχών, πνευμάτων, σωμάτων σε πάμπολλα κείμενα ήδη από την αρχαιότητα.

Συμπληρωματικά:

Αρχικά η Φεγγαροντυμένη έλκεται από τον Κρητικό, μετά η ματιά της γίνεται μαγνήτης / οδηγεί τον ήρωα σε κατάσταση ύπνωσης, έκστασης ( μπορεί να αναφερθεί και η άποψη του Γ.Δάλλα : ο Κρητικός  σίδερο που κινεί την πετροκαλαμίθρα ως αλεξικέραυνο / Φεγγαροντυμένη ).

Λειτουργικός ρόλος : μαγική ελκτική δύναμη / δημιουργία μαγικής,  απόκοσμης ατμόσφαιρας.

Γ1 

 α) Να σχολιάσετε το περιεχόμενο των παρακάτω στίχων του αποσπάσματος 4 [21.] σε ένα κείμενο 100-120 λέξεων:

«Ἔλεγα πώς τήν εἶχα ἰδεῖ πολύν καιρόν ὀπίσω,

Κάν σέ ναό ζωγραφιστή μέ θαυμασμό περίσσο,

Κάνε τήν εἶχε ἐρωτικά ποιήσει ὁ λογισμός μου,

Κάν τ’ ὄνειρο, ὅταν μ’ ἔθρεψε τό γάλα τῆς μητρός μου ·

Ἤτανε μνήμη παλαιή, γλυκιά κι ἀστοχισμένη»                                                         

      (15 μονάδες)

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

 α) σχόλιο  33 του σχολικού βιβλίου  στη σελ.22 ( πλατωνικές  απόψεις για την αναγνώριση , στα πράγματα του κόσμου τούτου, ιδεών που η ψυχή μας είχε συναντήσει σε ένα προσωματικό στάδιο. Η  εξιδανίκευση της Φεγγαροντυμένης συνδέεται  και με ρομαντικές πηγές.

Συμπληρωματκά:

•   Ανάκληση εικόνων παιδικής, εφηβικής ηλικίας
•   Ιερή μορφή
•   Ερωτικό ίνδαλμα
•  Αγαπημένη γυναικεία  μορφή / αρχέτυπο / μητέρα

Μπορεί να αναφερθούν  και τα εξής:

 η κατιούσα κλιμάκωση  και  η σύνθεση ανά τρία , μέσω των  οποίων  δίνονται όλες οι μορφές εξάρτησης του Εγώ από ευρύτερους πόλους έλξης, από δυνάμεις που ξεπερνούν και καταργούν την ατομικότητα του ανθρώπου : ο ήρωας  αφιερώνεται  στη Φεγγαροντυμένη ολοκληρωτικά. Στην προσπάθειά του να την «αναγνωρίσει» ,  πηγαίνει στο απώτερο παρελθόν  του : στο θρησκευτικό βίωμα ( του θυμίζει ίσως μια μορφή αγιογραφίας που συνάντησε σε κάποιο ναό )· το ερωτικό ίνδαλμα, που έπλασε ο ίδιος  με τη φαντασία του ,την  αρχετυπική γυναικεία φιγούρα που βρίσκεται στο ασυνείδητο του κάθε άντρα · ένα παιδικό όνειρο , την  ίδια τη μητρική μορφή  ( πιθανός υπαινιγμός στην τραυματική σχέση του Σολωμού με τη μητέρα του ). Ο  μητρικός κόρφος  για το βρέφος, το ερωτικό ίνδαλμα για τον έφηβο, η εκστατική ενατένιση της εικόνας του θείου για τον πιστό είναι  οι σχέσεις εξάρτησης που καθηλώνουν τον άνθρωπο, τον ξεπερνούν

β) Να σχολιάσετε τις αλλαγές που συμβαίνουν στη ζωή και στο ήθος του Κρητικού στους παρακάτω στίχους του αποσπάσματος 5 [22.] σε ένα κείμενο 80-100 λέξεων:

«[…] ἀλλ’ ἄκουσα τοῦ δάκρυου της ραντίδα

Στό χέρι, πού 'χα σηκωτό μόλις ἐγώ τήν εἶδα. —

Ἐγώ ἀπό κείνη τή στιγμή δέν ἔχω πλιά τό χέρι,

Π’ ἀγνάντευεν Ἀγαρηνό κι ἐγύρευε μαχαίρι·

Χαρά δέν τοῦ 'ναι ὁ πόλεμος· τ’ ἁπλώνω τοῦ διαβάτη

Ψωμοζητώντας, κι ἔρχεται μέ δακρυσμένο μάτι·»                                                             

      (10 μονάδες)

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : 

β) ο παλαιός πολεμιστής, ήρωας > ζητιάνος, μόνος, εγκαταλελειμμένος

Μεταστροφή απόλυτη, ολοκληρωτική του ήθους του ήρωα / συνειδητή μεταβολή

Επανιεράρχιση αξιών/ ηθική τελείωση / ριζική ψυχική μεταμόρφωση  του ήρωα / ζει με πληρότητα  από την αγάπη  του άλλου / άρνηση της αγωνιστικής φύσης του και του εξοντωτικού ανταγωνισμού , που κυριαρχούσε μέχρι τώρα στη ζωή του, ως πολεμιστή ( αποτέλεσμα  της καταλυτικής επίδρασης της Φεγγαροντυμένης, καθοριστικός παράγοντας μεταστροφής το « δάκρυ» ).Αντίθετο ήθος και στάση ζωής

Δ1.  ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 

Στα κείμενα του Δ. Σολωμού και του Κ. Καρυωτάκη που σας δίνονται, να εντοπίσετε (μονάδες 5) και να σχολιάσετε (μονάδες 15) δύο ομοιότητες και τρεις διαφορές ως προς το περιεχόμενο.                                                                                                         Μονάδες 20

  

Κ. Γ. Καρυωτάκης

                      ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ ΝΕΡΑΪΔΑ

Ἀπό τά βράχι’ ἀνάμεσα πετιέται 'να κεφάλι

καί βλέμματα ὁλόγυρα σκορπάει φοβισμένα.

Ἐγώ, κρυμμένος κάπου κεῖ στό ἔρημ’ ἀκρογιάλι, 

τό βλέπω –σάν σέ ὄνειρο– μέ μάτια λιγωμένα.

Ἕνα κορμί παρθενικό, γυμνό ἀργοπροβάλλει

κι ἁπλώνεται ἡδονικά σε κύματ’ ἀφρισμένα·

 ὁ ἥλιος ἐσκυθρώπασε μπροστά στά τόσα κάλλη,

 τά κάλλη τ’ ἀπολλώνεια καί τά φωτολουσμένα.

 Ἀνατριχιάζ’ ἡ θάλασσα στό θεῖο ἄγγισμά τους,

τά κυματάκια ἁπαλά μέ χάρη τ’ ἀγκαλιάζουν

κι ἀχτίδες τά χαϊδεύουνε χρυσές στό πέρασμά τους.

Θεότρελος, ὁ δύστυχος, βουτιέμαι μές στό κύμα,

τά μάτια της τά θεϊκά μέ φόβο μέ κοιτάζουν

καί χάνεται στή θάλασσα… Ἦταν νεράιδα… Κρίμα!

    ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ

•  Αναδυομένη γυναικεία οπτασία
•   Φυσικό περιβάλλον – θάλασσα
•  υπερφυσική  υπόσταση της γυναικείας μορφής
•   Ομορφιά λουσμένη από το φως
•  Εξαφάνιση της γυναικείας μορφής
•   Στοιχείο της έλξης
•   Το στοιχείο του μυστηριώδους, του ονειρικού, του φανταστικού(ρομαντικό στοιχείο)
•    Η παρουσία της γυναικείας μορφής μεταμορφώνει το φυσικό τοπίο
•   Η εξιδανίκευση της γυναικείας ομορφιάς

                                     ΔΙΑΦΟΡΕΣ

Δ. ΣΟΛΩΜΟΣ	Κ. ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ
Ο ήρωας κολυμπά στη θάλασσα	Ο ήρωας κρύβεται στο ακρογιάλι
Η γυναικεία μορφή ξετυλίγεται από το φεγγάρι	Η γυναικεία μορφή ξεπροβάλλει από τα βράχια
Νηνεμία, γαλήνη	Ταραγμένη θάλασσα
Αμοιβαία έλξη, αλλά η έλξη του Κρητικού καθαρά εξιδανικευμένη, χωρίς ηδονικό υπόβαθρο	Φόβος νεράιδας, έντονη ερωτική επιθυμία του ήρωα
Νύχτα	Ημέρα
Άμεση επικοινωνία Κρητικού - φεγγαροντυμένης	Αποτυχία του ήρωα να αγγίξει την οπτασία. Απουσιάζει το στοιχείο της, έστω έμμεσης,  επικοινωνίας που βλέπουμε στον Κρητικό(χαμόγελο, δάκρυ)
Η πάλη του ήρωα με τα στοιχεία της φύσης	Απουσιάζει το στοιχείο της δοκιμασίας
Αναφορά στο πατριωτικό και εθνικό στοιχείο	Απουσιάζει το εθνικό και πατριωτικό στοιχείο
Η μορφή της Φεγγαροντυμένης  καθαρά θεϊκή	Η γυναικεία μορφή, νεράιδα μεν , αλλά πιο γήινα δοσμένη( φοβάται…)