Φωτόδεντρο: Παράλληλη ανάγνωση : Ν.Γ.Πεντζίκης

Τρίτη 2 Σεπτεμβρίου 2014

Παράλληλη ανάγνωση : Ν.Γ.Πεντζίκης - Γ.Ιωάννου

Η επιρροή του Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη στο έργο του Γιώργου Ιωάννου είναι μεγάλη · μάλιστα ο Π. Μουλλάς , θεωρεί τον Ιωάννου μαθητή του Πεντζίκη.

Το πεζογραφικό έργο του Γ. Ιωάννου έχει εμφανή χαρακτηριστικά επίδρασης από την γραφή του Ν.Γ.Πεντζίκη.

Μερικά από τα κοινά χαρακτηριστικά που συναντούμε και στους δύο πεζογράφους , και στο παράλληλο κείμενο που ακολουθεί , είναι :

εσωτερικός μονόλογος

περιδιάβαση στην ατομική και συλλογική μνήμη, με ταυτόχρονη νοσταλγική αναπόληση της πάτριας γης.

Συνειρμική γραφή , διάσπαση του αφηγηματικού χρόνου

Υπαρξιακές και κοινωνικές αναζητήσεις

Καταγραφή του υλικού μέσα από το βίωμα και τη μαρτυρία

Μικρο-αφήγηση, σε αντίθεση με τις μείζονες αφηγήσεις

Εξομολογητική διάθεση

Υπαινικτικότητα, κρυπτικότητα, εσωστρέφεια

Απουσία δραματικής πλοκής και εξωτερικής δράσης ( υπάρχει έντονη εσωτερική δράση )

Οι περιγραφές τους χαρακτηρίζονται από μια έντονη εσωτερικότητα και ποιητική διάθεση, που απέχει πολύ από την ηθογραφική αποτύπωση της πραγματικότητας

Το βλέμμα τους στραμμένο στη Θεσσαλονίκη. Ο Πεντζίκης στο πεζογράφημά του « Μητέρα Θεσσαλονίκη», 1970, θα πει «Μητέρα πόλη με τα πρόσωπα που σε κατοικούν, κατοίκησαν και θα κατοικήσουν αδελφώνω και υπάρχω». Άλλωστε και οι δύο απέκτησαν τη λογοτεχνική τους ταυτότητα στη Θεσσαλονίκη : στα έργα τους η ιστορία της πόλης, η τοπιογραφία της, οι άνθρωποί της ,οι εθνοτικές ομάδες πληθυσμού, οι ιδιαιτερότητές της.

Και ο Πεντζίκης και ο Ιωάννου καταφέρουν , με μοναδικό τρόπο, να αναστηλώσουν μπρος στα μάτια του αναγνώστη ζώσες και μοναδικές εικόνες του παρελθόντος

Κείμενο για παράλληλη ανάγνωση με τους προσφυγικούς συνοικισμούς του Γ.Ιωάννου

Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη

Απόλογος. Πρόσθετα Φύλλα

Aπό το Πάσχα έως την εορτή του Aγίου Πνεύματος ημέρες Πενήντα.
    Tην Πεντηκοστή οι ευρισκόμενοι απ' εδώθε μεριά, επιβιούντες εν τοις φαινομένοις, εύχονται υπέρ των μεταστάντων από την άλλη μεριά του χάσματος, του φοβερού λάκκου.
Mετέχουν στην κοινή προσευχή της Eκκλησίας, γονατίζοντας πάνω σε πράσινα φύλλα καρυδιάς.
    Tα υποδιαιρούμενα σε ευάριθμα φυλλίδια μεγάλα φύλλα της καρυδιάς, που εκτός του ότι ο θρεπτικός της και νοστιμώτατος καρπός, παρομοιάζει με τον εγκέφαλο, κέντρο της ατομικής ενός εκάστου σκέψης, περιέχει και ποικίλες ωφέλιμες και ιαματικές ουσίες.
    Eπίσης δεν πρέπει να θεωρηθεί άσχετο, το ότι τον έσω ξυλώδη φλοιό του καρυδοεγκεφάλου, τον παρομοιάζουμε με το μικρότερο των πλεούμενων, με τα οποία ο άνθρωπος, αντιμετωπίζει τις τύχες του ταξιδίου, επί του ετέρου των φυσικών στοιχείων, του μορφοποιού του φωτός ύδατος, αποκτώντας την επιβαλλομένη πείρα, πριν κενούμενος παντός ορατού, πληρωθεί ως ο άνεμος.
    Eκτός τούτου, η καρυδιά, που πάνω στα ελάσματα των σχημάτων που η χλωροφύλλη της φωτοσυνθέσεως επιβάλλει, γονατίζουμε ευχόμενοι για τους προσφιλείς κεκοιμημένους, έχει ως δέντρο ξύλο, εκτιμώμενο όχι μόνο στην επιπλοποιΐα, αλλά και στην κατασκευή σεντουκιών των μεταστάντων σωμάτων.
    Eπίσης λέγονται σεντούκια, τα μπαούλα όπου φυλάγεται η προίκα του γάμου. Eξ άλλου η φυσιολογία του δέντρου, που δίκαια σχετίσθηκε προς τον ύπατο θεό των ανθρωπίνων μύθων φθάνει στην καρποφορία δι' ενός γάμου ασυνήθους εις την καθ' ημέραν τάξη των φυτών.
    Γονατίζοντας πάνω στα φύλλα της καρυδιάς την Πεντηκοστή, είναι δυνατόν λοιπόν να ισχυριστούμε, ότι επιτελούμε έναν γάμο παράξενο, με τις ψυχές των προσφιλών, που ξημερώνοντας το Σάββατο του Pουσαλιού, ξανά κλείνονται στον κάτω κόσμο, μετά που επί τόσες ημέρες η χαρά της Aναστάσεως του Xριστού, τις αφήκε ελεύθερες νά 'ρθουν κοντά μας.

(…)

Bγαίνοντας έξω στο δρόμο μαζύ με τα παιδιά, σκεφτόμουν σαν δικαιολογία, ότι Oίκος του Θεού δεν είναι το κτίσμα, αλλά όλ' οι δρόμοι της ζωής που αγιάζει ο Kύριος ως Φως.
    Περπατούσα στην Kαστοριά και συλλογιζόμουνα την Eγνατία οδό της Θεσσαλονίκης. Tα σπίτια, τα μαγαζιά, τους δύο ναούς, εκατέρωθεν της οδού, μετά που περνά κανείς την Kαμάρα. Λίγο πριν από την θριαμβευτική Αψίδα, δεξιά είναι ο μικρός ναός της Mεταμορφώσεως, που το όλο σχήμα του, δίνει την εντύπωση γυναικός, που πεσμένη στα γόνατα προσεύχεται. Θυμήθηκα κατόπι τον ανήφορο μετά το Συντριβάνι, που περνά μπροστά από το Πανεπιστήμιο και το Nοσοκομείο, φτάνοντας στην "Bαγγελίστρα".
    Πάρα πολλές φορές συνοδεύοντας την εκφορά συγγενών και φίλων, στάθηκα και πρόσεξα τα χαραγμένα, κάτω από τους σταυρούς, ψηλά στους πεσσούς, από κάθε μεριά της σιδερένιας πόρτας, τα γράμματα Α και Ω.
    Oλόκληρη η αλφαβήτα σκέφτηκα και άρχισα να ρωτώ τα παιδιά, που ερχόντουσαν μαζύ μου, για τα σχολικά τους μαθήματα.
    Oι πρόθυμες απαντήσεις των μ' ενθουσίασαν, καθώς διέκρινα πόσο θαυμαστά είχαν αποτυπώσει, σαν άκουγαν και έβλεπαν, ξεχνώντας τους εαυτούς των και μιμούμενα τους άλλους, τους μεγαλύτερους.
    Eίπα, ότι δε θα επισκεπτόμουνα άλλες παλαιές εκκλησίες και τα παιδιά πρόθυμα δέχτηκαν, το απόγεμα να πάμε όλοι μαζύ περίπατο.
    Έφεραν νερό από τα σπίτια τους και αγόρασα χαλβά - ταχίνι και ψωμί. Ήταν νηστεία και δεν χρειαζόντουσαν περισσότερα.
    Aνεβαίνοντας στην κορυφή του βουνού, που εισχωρεί στη λίμνη, πέραν του λαιμού όπου εκτείνεται η πόλη, έμαθα από το στόμα τους ένα σωρό, για ζούδια και λουλούδια και πρόσωπα γνωρίμων.
    Aπό τον Άη Θανάση που είναι στην κορυφή, θαυμάσαμε όλο το τριγύρω τοπίο. Bουνά και χωριά. Ένα ποτάμι. Eκτάσεις γυμνές, δεντροφυτεμένες ή καλλιεργήσιμες.
    Aποφασίσαμε την άλλη μέρα να πάμε, ίσαμε πέρα από τα υψώματα που τον κρύβουν, στον ποταμό Αλιάκμονα.
    Φτάνοντας ξυποληθήκαμε και βαδίζαμε μέσα στο νερό. Tα παιδιά, βλέποντάς με να διασκεδάζω, τσαλαβουτώντας όπως εκείνα στα νερά, άρχισαν να γελάν παραξενεμένα, λόγω που είμουν πολύ μεγαλύτερος, Kύριος να πεις.
    Προσωπικά έκτοτε διατηρώ την εντύπωση, ότι εκείνη την ώρα παντρευόμουν το ποτάμι, σάμπως μέσα στα νερά του να κρυβόταν ένα κορίτσι.
    Όταν πρότεινα στα παιδιά, να κουβαλήσουμε σε κουβαδάκια νερό από το ποτάμι, με σκοπό να πλυθούν από τις σκόνες, οι ζωγραφιές των αρχαίων εκκλησιών (να φανούν καθαρά των Αγίων τα πρόσωπα, η Eυαγγελισθείσα από τον Aρχάγγελο, υψηλοτέρα των Oυρανών Kόρη, που γέννησε τον Θεό Λόγο, μωρό παιδί μέσα στο σπήλαιο, σιμά στα ζώα, η Yπαπαντή του γέροντα με το Θείο Bρέφος, που κρατώντας το αγκαλιά, είπε "Nυν απολύεις...", όλ' η σειρά των εικόνων της ζωής και των παθών του Xριστού, ο σπαρακτικά θρηνητικός, για όλες τις γενιές του κόσμου Eπιτάφιος, ο τρόπος της καταβάσεως στον Άδη, για να ελευθερώσει τους Προπάτορες και όλους τους κατόπι ανθρώπους, από τη σκλαβιά του θανάτου, ο Aναστάς Xριστός ο Θεός), τα περισσότερα μου απάντησαν, ότι έχει νερό η Kαστοριά. Δύο τρία μόνο μπαίνοντας στο νόημα του παιχνιδιού κουβαλήσαν νερό μαζύ μου. Tα μεγαλύτερα άρχισαν να κοροϊδεύουν, ξέροντας, ότι ώσπου να φτάσουμε από τόσο μακρυά, τα νερά θα είχαν χυθεί μέσ' απ' τα δοχεία.
    Aσφαλώς δεν κατέληξε σε κανένα πρακτικό αποτέλεσμα η όλη πρόθεση.
    Tούτο καθόλου δε σημαίνει, ότι δε χάρηκα πάρα πολύ τη συντροφιά των παιδιών. Aπό τα ονόματά τους θυμάμαι: Eλευθέριος, Θεοδόσιος, Δαμιανός και Mιχαήλ. Περισσότερα παρατσούκλια θυμάμαι: Kαζαμίας, Kόρδος, Kυρ Xέζος, Kούρκος, Πάγια και Kασί, Mάγιος.
    Eμένα, στο τέλος της δεύτερης εκδρομής, με φώναζαν τρελάκια.
    Tο θυμάμαι σήμερα, 5 Iουνίου του 1940, και προσυπογράφω Nίκος Γαβριήλ Πεντζίκης, τελειώνοντας.

( από τα Oμιλήματα, Aκρίτας 1992)

Το πορτραίτο του Ν.Γ.Πεντζίκη μέσα από συνέντευξη που έδωσε ο ίδιος στην Isadora Rosenthal – Kamarinea

Όνομα: Νικόλαος

Μέρα, μήνας, έτος και τόπος γεννήσεως:

Ημέρα Παρασκευή, 17-30 Οκτωβρίου 1908, εν Θεσσαλονίκη.

Οικογένεια (πατέρας, μητέρα, επάγγελμα και προσωπικότητα του πατέρα χαρακτηριστικά της μητέρας, αδέλφια):

Πατέρας Γαβριήλ φαρμακοποιός, ιδρυτής του πρώτου επιστημονικού φαρμακείου στη Θεσσαλονίκη, στα 1887. Είχε φθάσει να έχει 11 καταστήματα. Φαρμακέμπορος που συναγωνιζόταν τους συναδέλφους του της Κωνσταντινούπολης. Έστελνε φάρμακα μέχρι Βελιγράδι και Δυρράχειο. Πέθανε 59 ετών. Η μητέρα κόρη Ελληνίδος και Γερμανού μουσικού, που τον δεύτερο χρόνο του γάμου διαζεύχθηκαν για λόγους θρησκευτικού δόγματος. Η γιαγιά μεγάλωσε τα παιδιά της κόρης της αφήνοντάς τα μνήμη αξέχαστη. Η μητέρα ανέπτυξε μεγάλη κοινωνική δράση. Τρεις αδελφές πριν από τον μονάκριβο γιο που αντιπροσώπευα.

Παιδική ηλικία. Πού την περάσατε;

Πήγα σχολείο μονάχα στην έκτη του δημοτικού, διδασκόμενος κατ’ οίκον. Το σπίτι του πατέρα μου με πολλούς κήπους μεγάλους, τεχνητά λιμανάκια, δεξαμενές, βρύσες και άλλα εξαρτήματα, εξοχικό, παραθαλάσσιο. Ο πατέρας αγαπούσε πολύ τη θάλασσα και μου κληροδότησε αυτή την αγάπη. Μικρό παιδί έπαιξα πολύ. Είχα αποκλειστικά δική μου βαρκούλα.

Σπουδές:

Με σκοπό να διαδεχτώ τον πατέρα μου σπούδασα φαρμακευτική, στη Γαλλία (Παρίσι, Στρασβούργο) και επί εν έτος οπτικά. Μικρός ήθελα να γίνω εξερευνητής ταξιδιώτης. Δεκατεσσάρων ετών έγραψα μια Παγκόσμια Γεωγραφία για τα σχολεία.

Επιδράσεις:

Οι νεοέλληνες κλασικοί. Ο Χάμσουν, ο Ιψεν, ο Κίρκεγκορ, ο Γιένς Πέτερ Γιάκομπσεν. Μετά οι Ρώσοι και κυρίως ο Ντοστογιέφσκι και ο Γκόγκολ. Από τους Γάλλους ο Σατομπριάν, ο Ραμπελέ και ο Φλομπέρ. Ο αγγλόφωνος Τζέιμς Τζόις. Ακολούθως οι Βυζαντινοί ιστορικοί και χρονογράφοι. Οι Πατέρες της Εκκλησίας και περισσότερο απ’ όλα ο Συναξαριστής.

Ποια γραμμή ή φιλοσοφική κατεύθυνση διακρίνει το έργο σας;

Η υπαγωγή όλων των ιδεών και σκέψεων στον κλειστό, άγονο και έρημο χώρο του ΜΗΔΕΝ (θανάτου), που έτσι διά της αφομοιώσεως και πέψεως του βιολογικού φορτίου που του προσκομίζω, καθίσταται αξία θετική, που συνάπτοντας γά- μους με όλες τις αριθμητικές αξίες, φτάνει στη χαρούμενη γέννηση των εκατομμυρίων και δισεκατομμυρίων και αστρονομικών ετών φωτός, ως νέου παιδίου και προ αιώνων Θεού.(...)

Έχει το έργο σας μια ή περισσότερες πλευρές;

Η μια του πλευρά είναι η σειρά των αισθητικών εκφραστικών επιτευγμάτων. Η άλλη η νοητική των οσίων πατέρων της Ορθοδοξίας, που ενέτασσαν τους εαυτούς των στη φιλοσοφία, λογαριάζοντάς την ως αδιάλειπτο στοχασμό και μελέτη θανάτου. Τι αφάνταστη ομορφιά προσλαμβάνει τότε η θέα του παραμικρότερου ζωυφίου, στο φωτεινό ζόφο του ψυχικού χάους.

Είναι απόλυτα μέσα στην παράδοση;

Πιστεύω ότι η δουλειά μου, συνεχίζοντας το δρόμο του Παπαδιαμάντη, βοηθά στην ενεργοποίηση των ερειπίων του Σολωμού, πέρα από τα όρια παντός μοντέρνου ιδεαλισμού ή ματεριαλισμού, διά του φωτισμού της εκκλησιαστικής μας παράδοσης, όπου ως καύσιμο προσφέρεται προς τούτο η αμαρτωλή μου ανηθι κότητα.

Σας επηρέασε ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός;

Οι αρχαίοι μύθοι είναι στοιχείο που ζωντανεύει τον οίκο του Θεού, και επομένως χρήσιμοι και αναγκαίοι όσο το λάδι των καντηλιών και τα χρώματα της διακόσμησής του και τα φυσικά άνθη με τα οποία στολίζουν τις άγιες εικόνες. Είναι τεκμήρια της ανθρωπίνης γνωστικής ανάλωσης διά του σπερματικού λόγου, που δεν έπαψε από γεννήσεως του Κόσμου, να ενεργεί, ώστε ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς να φτάνει να λέγει για τον Ομηρο, που αγαπώ πολύ ο ίδιος, ότι είχε υποψίαν τινά της Αγίας Τριάδος

Τι νομίζετε ότι δίνει το έργο σας;

Αγάπη. Δηλαδή μία ισχυρή αντανάκλαση του παντοκρατορικού φωτός, διά μέσου της δυστυχίας του ατομικού μου κατεξευτελισμού, που έτσι μεταβάλλεται, εν τω μέτρω των δυνάμεών μου, σε μόρφωμα ανεκλάλητου χαράς.

Τι θέλετε να εκφράσετε γράφοντας;

Την χαρά της εν Χριστώ τω Θεώ Ζωής, που ονόμασε θυγατέρα του την πόρνη, και κάθε άνθρωπο που νοιώθει την φρίκη και την ερημιά του εκπεσμού του, και δεν μπορεί να βασίζεται στις ίδιες δυνάμεις για μετάνοια και διαρκώς ζητεί χατήρια από τον ουρανό και προπραγμάτωση του κάθε κεφιού του.

Πιστεύετε ότι η λογοτεχνία έχει διδακτική αποστολή;

Βεβαιότατα. Διδάσκει τη μέθη που μας οδηγεί στο Θεό και αποκαθιστά την ενότητά μας με το σύ μπαν. Είναι μια μέθοδος διδασκαλίας εν ονόματι του ωραίου.

Ποιες σχολές και τάσεις ακολουθήσατε;

Εγραψαν ότι συνέχισα τον Τζοϋσικό εσωτερικό μονόλογο. Βέβαια, οι εξελίξεις του ρεύματος του συμβολισμού με επηρέασαν προκαλώ ντας και το βαθύτερο αίτιο της κοινωνικής μου αποτυχίας και του εξοστρακισμού. Η οδός της αποκατάστασής μου είναι καθαρά θρησκευτική και ορθόδοξη. Υπερεκτιμώ τους Αγιορείτες μοναχούς και τους βάνω κορόνα στο αμαρτωλό μου κεφάλι. Οι νηπτικοί πατέρες της «Φιλοκαλίας» μου ανανέωσαν το αίμα μου.

( απόσπασμα.Εφημερίδα Καθημερινή http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/1997/03/02031997.pdf )

ΠΗΓΕΣ

Η Μεσοπολεμική πεζογραφία, τ.Ζ΄, εκδ.Σοκόλη

Μπεχλικούδη Δήμητρα, Όψεις του νεοελληνικού μυθιστορήματος του μεσοπολέμου. Μια συγκριτική προοπτική, Εκδ. Παπαζήση, , 2005

Σταυρακοπούλου Σωτηρία, Η Θεσσαλονίκη στο πεζογραφικό έργο των Ν. Γ. Πεντζίκη, Γ. Ιωάννου και Αλ. Ναρ. (Ανακοίνωση στο 4ο Συνέδριο Ευρωπαϊκής Εταιρείας Νοελληνικών Σπουδών )