ΣΟΛΩΜΟΣ-εσχατολογία και παράλληλες αναγνώσεις

Με την ενότητα 2[19] ο Σολωμός μας μεταφέρει , μαζί με τον ήρωά του, στο εσχατολογικό του όραμα. Το μοτίβο της βροντής της προηγούμενης ενότητας, αποτελεί τη γέφυρα ανάμεσα στο κοσμικό χώρο (ουρανός, ακρογιάλια, πέλαγα,  βουνά) και τον μεταφυσικό χώρο, τον εξαγιασμένο, που προσδιορίζει και  την εσχατολογική εποχή του ποιήματος.

Φωτιά  και στον κοσμικό χώρο και στο μεταφυσικό: φωτιά και καταστροφική και καθαρτήρια: αστροπελέκια που φωτίζουν στην ενότητα 1[18], φωτιά που καταστρέφει τον παλιό κόσμο  στη ενότητα 2[19]…

Στην ενότητα της ‘Εσχατης Κρίσης, ο ουρανός ξαναγεννιέται και  η γη εξαφανίζεται,(« Kαπνός δε μένει από τη γη· νιος ουρανός εγίνη.»).

Το παραδείσιο  τοπίο  στον "Κρητικό" "εγκοσμιώνεται", όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Δ. Μαρωνίτης, αφού περιγράφεται με χρονικούς προσδιορισμούς που ανακαλούν επίγειες μνήμες:

«Ψηλά, πρωί, λουλούδια, θύρα  φωνή, κορμί , σαλεύει, κοιτάζει εδώ κι εκεί»
Ό,τι τώρα ενώνει  τους δύο κόσμους είναι η εξαγνισμένη αγάπη του Κρητικού για την αρραβωνιαστικιά του, μια αγάπη που υπάρχει ακόμη και σε υπερβατικό, εξωλογικό χώρο και χρόνο.


(Κάπου εδώ  θυμήθηκα  τον Οδ.Ελύτη στο "Μονόγραμμα"....) 

Θα πενθώ πάντα -- μ'ακούς; -- γιά σένα,
μόνος,στόν Παράδεισο

Θά'ρθει μέρα,μ'ακούς
Να μας θάψουν κι οι χιλιάδες ύστερα χρόνοι
Λαμπερά θα μας κάνουν πετρώματα,μ'ακούς ;
Να γυαλίσει επάνω τους η απονιά,ν'ακούς
Των ανθρώπων
Και χιλιάδες κομμάτια να μας ρίξει
Στα νερά ένα-- ένα , μ'ακούς
Τα πικρά μου βότσαλα μετρώ,μ'ακούς
Κι είναι ο χρόνος μια μεγάλη εκκλησία,μ'ακούς
Όπου κάποτε οι φιγούρες Τών Αγίων
βγάζουν δάκρυ αληθινό,μ'ακούς ;
Οι καμπάνες ανοίγουν αψηλά,μ'ακούς ;
Ένα πέρασμα βαθύ να περάσω
Περιμένουν οι άγγελοι μέ κεριά καί νεκρώσιμους ψαλμούς
Πουθενά δεν πάω ,μ'ακούς;
Ή κανείς ή κι οι δύο μαζί, μ'ακούς ;...)

Συχνές είναι ,πάντως, στο έργο του Σολωμού οι θεολογικής φύσεως αναφορές αλλά και οι μεταφυσικοί προβληματισμοί, που αποδεικνύουν τη βαθιά θρησκευτικότητα του ποιητή.

 Η σχέση του Σολωμού  με την θρησκεία ήταν καρπός μια ζωντανής και δημιουργικής πίστης, που έτρεφε από μικρός προς τον Χριστιανισμό. Ο Δημήτριος, ο αδελφός του ποιητή, διηγιόταν στο Δεσιάη, ότι ο Διονύσιος από μικρός σύχναζε στο ιερό του ναού της γειτονιάς του. Είχε μάθει απ’ έξω τους ψαλμούς του Δαβίδ, τους θρήνους του Ιερεμία, το βιβλίο του Ιώβ και το Άσμα Ασμάτων, από το οποίο είχε εμπνευσθεί πολλά από τα Ιταλικά του τραγούδια.  Ως χαρακτηριστικό της βαθιάς ευσέβειάς του κατά τους παιδικούς του χρόνους αναφέρεται, ότι κάποια μέρα επιστρέφοντας από τον ναό ρωτήθηκε από τον κόντε Σολωμό, τον πατέρα του. «παιδί μου που ήσουνα προτού γεννηθείς;» και ο Σολωμός απάντησε αδίστακτα και με παρρησία «εις τον νουν του Θεού». Όταν εύρισκε εις το έδαφος αντικείμενο σε σχήμα σταυρού, απέφευγε να το πατήσει, το ελάμβανε και το ασπάζετο...

Επίσης ο  Λίνος Πολίτης παρατηρεί:
«Αυτό που ξεχωρίζει στο Σολωμό πιο πολύ από τις ποιητικές ή καλλιτεχνικές του αρετές, είναι η βαθιά θρησκευτικότητα και η σταθερή απόλυτη πίστη. Ο Σολωμός ήταν μια βαθιά συνείδηση θρησκευτική που βρίσκει και διαισθάνεται κάτω από τυχαία περιστατικά το αόρατο νήμα που τα συνέχει και τα αιτιολογεί, που αισθάνεται μέσα στη φύση, την παρουσία δηλαδή ενός Θεού».

Σ' ένα από τα αριστουργήματά του ¨Ωδή εις Μοναχήν¨ ο ποιητής εισέρχεται στον κόσμο του Μυστικισμού και εκτός από την προτροπή προς τον μοναχικό βίο, δίνει την προσωπική του μαρτυρία για τη μέλλουσα ζωή και την ανάσταση.

¨Τα κόκκαλα εβαρεθήκαν
στο μνήμα καρτερώντας
και τρίζουνε ακατάπαυστα
την κρίση αναζητώντας.
Ξύπνα αδελφή! Τη σάλπιγγα
Την ύστερη αγροικώ.

Να θυμηθούμε,επίσης, πως και στο «Λάμπρο»  αναφέρεται η Σάλπιγγα της Δευτέρας Παρουσίας και καταγράφεται η αναμονή της ανάστασης των νεκρών :

 «Βλέπεις τούτους τούς τάφους; Καμιά μέρα
 Ἐδῶ μέσα καὶ σὺ θὲ νὰ κοιμᾶσαι,
 Ἕως ὅπου ἀπὸ ψηλὰ θέλει βουΐσῃ
 Ἡ σάλπιγγα ἡ στερνὴ νὰ σὲ ξυπνήσῃ.»

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει  η παράλληλη ανάγνωση του «Κρητικού» με τη "Φαρμακωμένη στον Άδη"  του Δ. Σολωμού , αφού τα θρησκευτικά μοτίβα που συναντάμε  στο «Κρητικό» στην ενότητα 2[19]  τα συναντάμε και εκεί.

Μια πολύ χρήσιμη παράλληλη ανάγνωση του «Κρητικού» και της «Φαρμακωμένης στον ‘Αδη» μπορείτε να δείτε στο ιστολόγιο  "Νεάρχου παράπλους", κάνοντας κλικ εδώ

  Και κλείνοντας να δούμε το εσχατολογικό όραμα ενός άλλου  ποιητή, μακρινό του Σολωμού και  χρονολογικά και ιδεολογικά και τεχνοτροπικά. Πρόκειται για  τον Ανδρέα Εμπειρίκο, που με το βλέμμα του υπερρεαλισμού οραματίζεται  στην  έσχατη κρίση τη δημιουργία ενός άλλου κόσμου. «Νιός ουρανός εγίνη» λέει ο Σολωμός και ονειρεύεται έναν κόσμο «αγγελικά πλασμένο»…

Μια ιδανική πολιτεία ονειρεύεται ο  Εμπειρίκος  με το ποίημα του, σε πεζολογική μορφή, «όχι Μπραζίλια μα Οκτάνα»...Μια πολιτεία που θα επιζήσει όταν οι άγγελοι του Κυρίου θα ονοματίσουν τον καινούργιο κόσμο...

 Οκτάνα είναι η ονομασία για την ονειρική του πολιτεία, ένα προσωπικό όραμα και ταυτόχρονα μια λέξη πλασμένη από τον ίδιο τον ποιητή!  Σε μεγάλο βαθμό  πρόκειται για ένα εσχατολογικού περιεχομένου κείμενο. Η "Οκτάνα" είναι μία επαγγελία δικαιοσύνης και αποκατάστασης των σχέσεων των ανθρώπων:

 «Οκτάνα θα πη δικαιοσύνη. Οκτάνα θα πη αγάπη. Οκτάνα θα πη παντού και πάντα καλοσύνη.»Η "Οκτάνα" καλεί τους ανθρώπους να εγκαθιδρύσουν επί γης Παράδεισο «χωρίς προπατορικόν αμάρτημα, πέραν πάσης εννοίας κακού «Οκτάνα θα πη η εντελέχεια εκείνη, που αυτό που είναι αδύνατον να γίνη αμέσως το κάνει εν τέλει δυνατόν, ακόμη και την χίμαιραν, ακόμη και την ουτοπίαν, ίσως μια μέρα και την αθανασίαν του σώματος και όχι μονάχα της ψυχής.» 

"..Οκτάνα θα πη παντού και πάντα εν ηδονή ζωή.
Οκτάνα θα πη δικαιοσύνη.
Οκτάνα θα πη αγάπη.
Οκτάνα θα πη παντού και πάντα καλοσύνη.
Οκτάνα, φίλοι μου, θα πη, απόλυτος μη συμμόρφωσις με ό,τι αντιστρατεύεται, ή μάχεται, ή αναστέλλει την έλευσιν της Οκτάνα.
Οκτάνα θα πη μη συμμετοχή και μη αντίταξι βίας εις την βίαν.
Οκτάνα θα πη ό,τι στους ουρανούς και επί της γης ηκούετο, κάθε φοράν που ως μέγας μαντατοφόρος, με έντασιν υπερκοσμίου τηλεβόα, ο άγγελος Κυρίου εβόα.
Ιδού με ολίγα λόγια, αλλά σαφή, ιδού τι θα πη, φίλοι μου, Οκτάνα.
Και τώρα θα προσθέσω:
Όσοι από σας πια βαρεθήκατε στον κόσμο αυτόν τον άδικον και τον βλακώδη να άγεσθε και να φέρεσθε από τους ψεύτες, από τους σοφιστάς και λαοπλάνους, όσοι πια βαρεθήκατε οι δεσμοφύλακές σας σαν τόπια ταλαίπωρα να σας εξαποστέλλουν εις τον Καϊάφα και πριν απ αυτόν στον Άννα, προσμένοντας να έλθη η Ώρα η χρυσαυγής, η πολυύμνητος και ευλογημένη, όσοι πιστοί, όσοι ζεστοί, όσοι την σημερινήν ελεεινήν πραγματικότητα να αλλάξετε ποθείτε, προσμένοντας να έλθη η Ώρα, όσοι πιστοί, όσοι ζεστοί, ελάτε και ως ανακράξωμεν μαζί (νυν και αεί, νυν και αεί) σαν προσευχή και σαν παιάνα, ας ανακράξωμεν μαζί, με μια ψυχή, με μια φωνή ΟΚΤΑΝΑ!»  

Εσχατολογικές προσεγγίσεις και στο Σολωμό και στον Εμπειρίκο, αλλά με πόσο διαφορετικά βλέμματα...